Ayasofya Medresesi yıktırıldı! İşte o belediye başkanının adı ve yıkımın nedeni
Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce yeniden inşa edilen ve Ayasofya Yerleşkesi olarak açılan Ayasofya Fatih Medresesi, tarihte üç defa inşa edilip iki defa yıktırıldı. İşte o olayların perde arkası...Zaman içinde medrese işlevini sürdüren yapı Sultan Abdülaziz döneminde 1869-1874 arasında yıktırılarak, eski medrese temelleri üzerine yeniden inşa edildi
İstanbul fatihi Osmanlı hükümdarı Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u fethettikten sonra Ayasofya'yı camiye çevirirken, Ayasofya'nın kuzeybatısında yer alan "Papaz odaları" adlı yapıyı medrese olarak hizmete sundu.
Zaman içinde medrese işlevini sürdüren yapı Sultan Abdülaziz döneminde 1869-1874 arasında yıktırılarak, eski medrese temelleri üzerine yeniden inşa edildi. Yeni medrese binası, Ayasofya'dan geriye çekilerek batı cephesinin hizasında hazırlanan projelere göre yapıldı.
Son Ayasofya Medresesi, Daru'l-Hilafetü'l-Aliye Medresesi olarak kullanılırken 1924'te İstanbul Belediyesi tarafından Öksüzler Yurdu olarak değerlendirildi.
ÖKSÜZLERE EV SAHİPLİĞİ YAPTI
Ayasofya 1934'te müze olduğunda bir süre daha Öksüzler Yurdu olarak kullanılan yapı, 1936'da harap olması ve kullanıma uygun olmaması nedeniyle yıkıldı.
Yeniden inşa edilen Ayasofya Fatih Medresesi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesine Ayasofya Yerleşkesi olarak özüne uygun şekilde kullanılmak üzere tahsis edildi.
Medresede Ayasofya Araştırmaları Merkezi, Fatih Sultan Mehmet ve Dönemi Araştırma Merkezi, İslam Sanatları Uygulama ve Araştırma Merkezi, İslam Hukuku Araştırma Merkezi, Yazma Eserler Uygulama ve Araştırma Merkezi, Vakıf Araştırmaları Merkezi, Evliya Çelebi Çalışmaları Araştırma Merkezi, Görsel İletişim ve Tasarım Uygulama ve Araştırma Merkezi yer alıyor.
Tarih profesörü Erhan Afyoncu, Ayasofya Medresesi'nin tarihsel süreçte başından geçen olayları şöyle özetledi:
Ayasofya Camii Külliyesi’nin bir parçası olan Ayasofya Medresesi, 1466’da inşa edildi. 1870’te Ayasofya Camii’nin çevre düzenlemesi ve 1935’te caminin müzeye dönüşmesi sırasında “büyük abidenin şerefini giderecek mahiyette olduğu” gerekçesiyle yıktırıldı. 1874 ve 2022 yıllarında ise iki defa yeniden inşa edildi
OSMANLI KÜLLİYESİ OLDU
İstanbul 569 yıl önce fethedildikten sonra Ayasofya camiye çevrilince içine mihrap, minber, müezzin mahfili, vaiz kürsüsü gibi yapılar inşa edildi. Mozaikler kapatıldıktan sonra cami, çini ve kuşak yazılarla süslendi. Bir minare eklendi. Daha sonraki dönemlerde yapılanlarla Ayasofya dört minareli bir cami oldu. Ayasofya, zamanla çevresine yapılan eserlerle kilise vasfını kaybedip bir Osmanlı külliyesi oldu.
Osmanlı döneminde Ayasofya'da bir sıbyan mektebi, bir muvakkithane, bir kütüphane, iki sebil, bir üç yüzlü çeşme, devasa orta şadırvanı ve küçük duvar şadırvanı, bir büyük imaret, bir medrese, iki güneş saati inşa edildi. Ayasofya'ya Osmanlı döneminde ilave edilen yapılar ve külliyedeki tamiratlar, Hasan Fırat Diker'in Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi yayınlarından çıkan belgelere dayalı önemli eseri "Ayasofya ve Onarımları" isimli eserinde ve Semavi Eyice'nin araştırmalarında anlatılmaktadır.
SERVER PAŞA YIKTIRDI
19. yüzyıl sonlarında 198 öğrenciyle İstanbul'un en kalabalık medresesiydi. Sultan Abdülaziz döneminde Ayasofya Camii'nin etrafının düzenlenip genişletilmesi faaliyetleri sırasında İstanbul Şehremini (Belediye Başkanı) Server Paşa, 1870'te medreseyi yıktırdı. 1873 yılında Şeyhülislam Turşucuzâde Hacı Ahmed Muhtar Efendi'nin talebi üzerine medresenin tekrar inşası için keşif yapıldı. 1874'te veya daha sonraki bir tarihte yeniden inşa edildi.
'ESKİ ESER' SAYILMADI
Ayasofya Medresesi, Cumhuriyet döneminde medreseler kapatılınca, 1924-1934 yılları arasında Kimsesizler Yurdu oldu. 27 Ağustos 1934'te İstanbul Asar-ı Atika Müzesi'nde Ayasofya'nın müzeye dönüştürülmesiyle ilgili toplantı yapıldı. 27 Ağustos 1934 tarihli raporda Vilayet emrindeki harap mektep olarak anılan medresenin sağlam yerlerinin tamiri kararlaştırılmıştı.
1935'te Ayasofya'nın etrafını açmak gayesi ve mevcut medrese binasının "eski eser" özelliğinde olmadığı gerekçesiyle Müzeler İdaresi tarafından tamamen yıktırıldı. Medresenin 1935'te yıktırılması, Ayasofya'nın bir Osmanlı külliyesi olduğuna vurulan ilk darbeydi.
1982'te temelleri tespit edilen medresenin yeniden yapılması tartışmaları başladı. Ancak uzun süre buna cesaret edilemedi. Rahmetli Haluk Dursun, 2006'da Ayasofya Müzesi Başkanı olduktan sonra yıktırılan Ayasofya Medresesi'nin yeniden inşası için çalışmaları başlattı. Daha sonra Ayasofya Müdürü olan Hayrullah Cengiz'in çabalarıyla 2014'te rekonstrüksiyon (inşa) projesi hazırlandı ve 2022'de yeniden açıldı.