Baraj nedir, nasıl yapılır?
Enerji üretimi, içme için kullanılma, sulama suyu temini ve akarsuların düzenlenmesi gibi pek çok amaca yönelik olarak inşa edilen baraj nedir, nasıl yapılır? Baraj çeşitleri nelerdir?
Baraj nedir, nasıl yapılır?
Barajlar, bir akarsu vadisini kapatan ve arkasında su biriktiren; enerji üretimi, içme için kullanılma, sulama suyu temini ve akarsuların düzenlenmesi gibi pek çok gayeye hizmet eden ekonomik faydası büyük olan tesislere deniyor.
Barajlar toprak dolgu, kaya dolgu veya beton olabilirler. Barajların yapılış amaçları özetle şu şekilde sıralanıyor:
— Yağmur mevsiminde bol olan suları biriktirip kurak mevsimlerde kullanmak;
— Hidroelektrik enerjisi elde etmek. Bu çeşit barajlarda su, yüksekten, özel borularla elektrik santralinin türbinlerine gönderilir.
— Araziyi su baskınlarından korumak. Nehrin yüksek kesimlerinde yapılan bu gibi barajlar suları depo ederek nehrin aşağı kesimlerindeki araziyi basmasını önler,
— Suların seviyesini yükseltip, göller meydana getirerek nehir ulaştırmasını sağlamak.
— Büyük şehirlerin su ihtiyacını karşılamak.
Baraj çeşitleri nelerdir?
Barajlar bulundukları araziye, kullanılmak istendikleri amaca göre çeşitli tiplerde yapılır. Başlıcaları şunlardır:
Ağırlık barajları:
Tek parça betonarme bir kitle inşa edilir. Bunlar daha çok temel toprağı kayalık olan yerlerde yapılır. Bu tip barajlar suyun basıncına kendi ağırlıklarıyla karşı koyarlar.
Payandalı barajlar:
Suyun basıncına kendi ağırlıklarından çok yapılış biçimleriyle karşı koyarlar. Bunlarda kullanılacak malzeme ağırlık barajlarında kullanılandan daha azdır. Duvarın arkasında betonarme payandalar vardır. Bu tipin bir başka çeşidinde de barajın duvarı kemerlidir. Payandalar yarım daire şeklindeki bu kemerlerin arkasında bulunur. Barajın 45 derece eğilimindeki duvarına binen suyun ağırlığı barajın yıkılmasına engel olur.
Kemer barajları:
Ağırlık barajlarının bir başka çeşididir. Bu tip barajların duvarı yay biçiminde olduğundan bu adla anılır. Bunlar da suyu kendi ağırlıklarıyla tutarlar.
Toprak barajlar:
Çakıl, kil ve kumdan yapılır. Tam ortalarında bir “çekirdek” yahut “iç duvar” vardır. Bu sayede suyun sızması önlenir. Bu barajlarda kullanılacak kum, kil ve çakıl, çapı 70 cm. kadar olan borularla ve su vasıtasıyla sevkedilir. Bu bakımdan bunlara “hidrolik baraj” da denir.
Kaya dolma barajlar:
Bu tip barajların suya bakan yüzü beton olur. Bunun altı kayalarla örülmüştür.
Baraj inşası nasıl yapılır?
Bir barajın yapılmasından önce, jeologlar ve topografya uzmanları nehrin yatağını iyice inceler, barajın yapılmasını uygun gördükleri yerleri tespit ederler.
Bu çalışmalar sırasında hem çevrenin haritası yapılır, hem arazide delikler açmak suretiyle temelin dayanıklılık derecesi öğrenilir. Dikkat edilecek en önemli nokta toprağın suyu sızdırıp sızdırmayacağını iyice kestirmektir.
Baraj tamamlandıktan sonra arkasında birikmeye başlayan sular bir göl meydana getirir. Buna baraj gölü veya rezervuar denir.
Baraj gölünde yeter miktarda su toplandıktan sonra fazlasını akıtmak için, ya barajın içinde özel kapılar yapılır, yahut fazla suyun baraj duvarının üstünden taşması sağlanır. Su duvarın üstünden taşacaksa buna göre özel yerler bırakılır. Öbür şekilde de fazla suyun akması için aşağıdaki derenin seviyesinde kapılar bırakılır. Bunlar gerektiği zaman açılmak suretiyle fazla su salıverilir.