Bauhaus 100 yaşında!

Mimarı ve tasarımda çığır açan Bauhaus akımı 2019'da, kuruluşunun 100. yılında çeşitli etkinliklerle kutlanacak. İşte Bauhaus'un kısaca tarihi...

Hep aynı fabrika mali seri üretime son! Endüstriyel imalatın dışında seçenekler bulunmalıydı. Hem modern ve yalın olmalıydı bu seçenekler, hem de hesaplı ve kullanışlı. Mimar Walter Gropius 1919’da Weimar kentinde Bauhaus akımını yarattı. Amacı sanatı yeniden zanaatla buluşturmaktı; yeni olan ise sanat ve sanayi arasındaki işbirliği oldu. Manifestosunda şu çağrıyı yapıyordu ünlü mimar: "Mimarlar, heykeltraşlar, ressamlar, hepimiz zanaata dönmek zorundayız." Bu akımla aynı adı taşıyan ünlü yapı marketinin reklam sloganı da herhalde Walter Gropius’un hoşuna giderdi: "Bauhaus – İyi olmak zorundaysa!"

Gropius tüm tasarımların nihai hedefi olarak yapıyı gören bir isimdi. Öğrenciler bu sebepten dolayı sadece üniversite atölyelerinde çalışmakla kalmaz, aynı zamanda Gropius tarafından çizim tahtalarına ve inşaatlara yollanır ve buralarda Bauhaus’un tipik kalıp, renk ve materyalleri ile haşır neşir olurdu. Tasarımın en önemli prensibi ise "önce işlev sonra biçim"di.

Modern ve sade olmalıydı

Bu prensip doğrultusunda öğrenciler mobilyalar ve çeşitli ev eşyaları tasarlamaya başladı. Sade bir zarafet ön planda olmalıydı artık, mübalağalı bir sanat eseri değil. Yaratılan prototiplerden birçoğu seri üretime geçti ancak bunlardan çok azı kitlelerce satın alınabilecek kadar hesaplıydı. Örneğin Hannover’deki Rasch duvar kağıdı fabrikasında üretilen Bauhaus duvar kağıdı ya da Kandem firmasının meşhur siyah masa lambası gibi. Bunlar o kadar çok taklit edildi ki, sonunda fiyatları kitleler tarafından edinilebilecek seviyeye indi.

Bauhaus usulü binalar

Bauhaus biraz da, bu akımın içinde olan mimarların tasarımları sayesinde meşhur oldu. Bir çok yerde büyük bir sıkıntı olan konut sorununu azalttılar. Gropius, kent yapılaşmasındaki sorunları tasarladığı kitlesel konutlarla çözmek istiyordu. Buna örnek olarak Dessau (Torten mahallesi), Karlsruhe (Dammerstock mahallesi) ve Berlin‘deki (Siemensstadt) siteler gösterilebilir. Bu yapılarla acilen gerekli olan konutlar inşa ediliyor ancak söz konusu binaların anonim karakteri yeni sosyal sorunlar yaratıyordu. Ancak bu durum mimarların ilgi odağında değildi.

Bauhaus Okulu 1925 yılında, Thüringen eyaletinin muhafazakar yönetimi ile yaşanan sorunlar nedeniyle Weimar’dan ayrıldı. 1926’da Dessau şehrinde, bizzat Walter Gropius tarafından tasarlanan yeni binasındaydı artık Bauhaus. Bu binanın özellikle cam duvarlı atölyeleri mimaride çağdaşlığın sembolü oldu. Dessau’da aynı zamanda, öğretim görevlileri için "Meisterhäuser" adını taşıyan ve içinde hem ev hem de çalışma alanlarını barındıran 60 konutluk bir site inşa edildi. Bauhaus yönetimi beş yıl sonra mimar Mies van der Rohe’ye geçti. Ancak okul 1932’de nasyonalsosyalist rejim tarafından kapatıldı.

Her ne kadar Naziler de sanayi yapılarında işleve önem verseler de Bauhaus akımına kuşku ile bakıyor ve nihayetinde bu akımı "Yahudi" ve "Bolşevist" olarak nitelendirerek kötülüyorlardı. Okul son olarak başkent Berlin’e taşındı ve 1933’te nihai bir biçimde ortadan kaldırıldı. Öğretim görevlilerinin çoğu ülke dışına göç etti.

Bauhaus akımının öğretisi ve öğrencilerinin eserleri bugün hala biçim ve teknik olarak belirleyici bir niteliğe sahip. Dessau’da bir zamanlar öğretim görevlilerinin yaşadığı yedi "Meisterhäuser" yapısından beşi bugün hala ayakta. Weimar’da bir Bauhaus Üniversitesi mevcut. Berlin’deki Bauhaus Arşivi'nde okulun tarihi gözler önüne seriliyor. Restore edilen Dessau’daki merkez ise günümüzde Dessau Bauhaus Vakfı’na ev sahipliği yapıyor.

BAUHAUS: 100 YIL 100 YENİ EŞYA

Bir fikirden çok daha fazlası
Mies van der Rohe, Bauhaus’u 1919’da kurdu. Kuruluşundan 14 yıl sonra en saygın sanat, tasarım ve mimarlık okullarından biri olması planlanıyordu. Kısa süre sonra Bauhaus yalnızca kendi neslini değil, sonraki nesilleri de etkileyen bir oluşum haline geldi. Marianne Brandt imzalı 1924 yapımı bu çaydanlık gibi özellikle basit geometrik kalıplar bugün dahi tasarımda örnek alınıyor.

Konuşan resimler ve ifadeler
Bauhaus yalnızca ürün ve projelerle değil, resimlerle ve kelimelerle de temsil edildi. Lyonel Feiniger tarafından 1919’da çizilen ‘‘Katedraller‘‘ isimli ekspresyonist (dışavurumculuk) resim ilk Bauhaus Manifestosu'nun kapağını oluşturdu. Bu propagandanın amacı kamuoyunun ilgisini çekmekti. Kalıcı serginin bir odası da Bauhaus’un nasıl bu kadar popüler hale geldiğini anlatıyor.

Mimari Sanatı
"Tüm sanatsal aktivitelerin nihai amacı inşadır!‘‘ Bauhaus’un programının sloganı buydu. 1926’dan itibaren sanatçıların Walter Gropius’un yönetiminde çalıştığı Dessau’da bir mimari bölümü oluşturulmuştu. Aralarında Fakas Molnar’ınkinin de olduğu ilk taslaklar Weimar’da doğdu, ancak hayata geçirilmedi.

İlke haline gelen kalıplar
Bauhaus’un 1923 programında tarz anlamında ekspresyonizme veda edilmişti bile. Resimler ve ürünler tasarım ve uygulama olarak daha gerçekçi hale getirildi. Kriz zamanlarında uygulamalı sanatlardan nesnelerin uygun fiyatta ve endüstriyel anlamda yeniden üretilebilir olması gerekiyordu. Örneğin, 1926'da Anni Albers tarafından tasarlanan bu duvar kilimi 1964’de yeniden dokundu.

Ev işleri kolaylaşıyor
Pratik, basit, fonksiyonel: Evde kullanılan ürünler için bu özellikler aranıyordu. Ailelerde hemen her yetişkinin çalışma hayatına atıldığı zamanlarda evdeki eşyaların pratikliği ve ev işlerinde zaman kazandırması önem taşıyordu. Sergideki yeni bölümlerden birinde evlerde kullanılan halılar, lambalar ve diğer mobilyalar görülebilir. Örneğin 1929’dan bu mutfak grubu Marcel Breuer imzalı.

Çocuk odasında geometrik kalıplar
Yaşam alanlarında oyuncağın da her zaman yeri oldu. Friedrich Fröbel tarafından 19. yüzyılın başında özel sipariş üzerine geliştirilmiş olan parçalar 1923’te Alma Buscher tarafından bir gemiye dönüştürüldü. Buscher, Bauhaus‘un Weimar’daki Horn örnek evinin çocuk odası dekorasyonundan sorumluydu. Bauhaus Arşivi ailenin mirasından tek büyük orijinal parçayı müzayedede elde etmeyi başardı.

Goethe’nin izinde bir renk teorisi
Bauhaus büyüklük ve kalıplar konusunda kendi ilkelerine göre üretim yapmanın yanı sıra, resim ve iç dekorasyon için de kendi renk yelpazesini benimseyerek özgünlüğünü ortaya koydu. Bu anlamda Goethe’nin ‘‘Renklerin Kuramı‘‘ kitabının takipçisi oldu. Katja Rose siyah-beyaz renklere göre kategorize edilmiş bu kalıbı 1932’de öğrencilerinin derslerinde kullanıyordu.

Bauhaus ailesi
Yeni bir koleksiyondan oluşan bir odada Bauhaus çalışanlarının birbirleriyle iletişimlerinden kesitlere yer verilmiş. Lyonel Feininger’ın şu anda özel sergide kendine yer bulan küçük hayaletleri de bu Bauhaus anılarından biri. Feininger sürgündeyken bu kartpostalı o zamanlar oğlu T.Lux’la Bauhaus’da oyun oynayan Werner Jackson’a yazdı. Bu kart, Werner Jackson’ın mirasından bir parça.

Ölümsüz anlar
Lyonel Feininger’ın oğlu T. Lux, kendini her ne kadar ressam olarak görse de fotoğrafçı olarak ünlendi. Ressam Xanti Schawinsky’nin saksofon çalarkenki bu görüntüsü de ölümsüzleştirdikleri arasında. Gertrud Arndt da aslında dokumacılık alanında çalıştığı halde otomatik deklanşörle çekilen maske resimleriyle ünlendi. Fotoğraflar Berlin Müzesi’nin edindiği yeni parçalar arasında en önemlilerinden.

En son çıkan ışığı kapatsın
Ünlü Wagenfeld Lambası, Bauhaus’ta üretilen ilk lambalardan biriyken, 1932 üretimi Bormann Lambası da sonuncusu. Müzeye yeni dahil edilen parçalardan olan bu lamba Bauhaus’un metal atölyesinde tasarlanmış ve Dessau’daki fabrikada üretilmiş. Lambanın özelliği ise metal borudan olan kablosunun aynı zamanda lambanın ayağı olması. Başlığı ise ışık açısını ayarlamak için oldukça gevşek bırakılmış.

100 yıl 100 eşya
Berlin’deki Bauhaus 1932’de, Naziler 1933’te Uygulamalı Sanatlar Okulu'nu kapatmadan önce, kendine yeni bir bina buldu. Ne var ki 700 metrekarelik sergi alanı Bauhaus Arşivi’nin giderek büyüyen koleksiyonuna yetmemeye başladı. Bu yüzden ‘‘100 Yıl 100 Eşya‘‘ için 2019’a kadar bir ek yapılanmaya gidecek. Bu özel sergi, 25 Mayıs‘a kadar Berlin'de ziyaret edilebilir. 

Almanya’da Bauhaus’un 100. yıl kutlamaları

2019’da Almanya Bauhaus’un 100. kuruluş yıldönümünü kutlayacak. Bauhaus her ne kadar sadece 14 yıl faaliyet göstermiş olsa da, tasarım açısından efsanevi bir kimliğe sahip bu akım günümüze dek tesirini sürdürüyor ve Almanya’nın kültür alanında,  20. yy.‘daki en önemli ihraç ürünü olarak değerlendiriliyor.

Stefan Dege

Deutsche Welle Türkçe