Boğaz Köprüsü, 40 yıl önce bir hayaldi!

Boğaziçi Köprüsü’nün yapımına 1970 yılında başlandı ve Cumhuriyet’in 50. yıldönümüne denk gelen 30 Ekim 1973’te hizmete açıldı. İstanbul Boğazı’na gerdanlık olan köprü daha önceleri bir hayal olarak görülüyordu

Türkiye’nin ilk, açıldığında da dünyanın en uzun 4. asma köprüsü olan Boğaziçi Köprüsü, önümüzdeki yıl 40 yaşına basmış olacak.  Bugünlerde kapatılıp bakıma alınması tartışılan Boğaziçi Köprüsü çoğu kimse için bir hayaldi. Avrupa ve Asya’yı birleştiren asma köprü ilk gündeme geldiğinde iktidar olumsuz bakmış, halk ise köprüyü “hayal” olarak nitelendirmişti. Sonraki yılarda tamamlanıp bitirildiğinde ise binlerce kişi günlerce iki yakanın kıyılarından köprüyü hayranlık ve şaşkınlıkla izlemişti. Çünkü hayal gerçeğe dönüşmüş, Avrupa ve Asya bu köprüyle birleşmişti.

Ortaköy ile Beylerbeyi semtleri arasında yer alan Boğaziçi Köprüsü, Avrupa ve Asya kıtalarını ayıran İstanbul Boğazı’ndan geçişi sağlayan ilk köprü olma özelliğini taşıyor. Yapımına 1970 yılında başlanan ve Cumhuriyet’in 50. yıldönümüne denk gelen 30 Ekim 1973’te zamanın Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından hizmete açılan köprü dünyanın en uzun 4. asma köprüsü olarak kayıtlara geçti. Toplam uzunluğu 1560 metre olan köprünün iki kule arası uzunluğu 1073 metre, deniz yüzeyinden yüksekliği ise 64 metre.

Projeyi darbe erteledi
Mühendisler, Boğaz’ın köprüyle geçilmesi için zaman zaman değişik projeler üretse de bunlar tasarı olarak kaldı. Bunlardan biri dönemin ünlü işadamı Nuri Demirağ’ın projesiydi. Demirağ’ın girişimiyle Türk mühendisler ve Amerikalı uzmanlar 1940’ta boğaz köprüsünü projelendirilmiş ve işe talip olunmuştu. Ama dönemin iktidarı “Boğaza köprü olmaz, yıkılır” diye teklif reddetmişti.

İstanbul’un hızla gelişmesi ve Avrupa-Asya arasındaki trafiğin artışı Boğaz’a köprü yapılmasını zorunlu hale getirdi. Karayolları İdaresi’nden, Boğaz’da köprünün 9 yerden mümkün olduğu raporunu alan dönemin Başbakanı Adnan Menderes, 25 Mayıs 1960’da bir İngiliz müşavirlik firmasıyla sözleşme imzaladı. Ancak “27 Mayıs darbesi” projeye de darbe vurdu. Adalet Partisi’nin 1965 yılında tek başına iktidara gelmesine kadar proje rafta kaldı.

Yapımı 3 yıl,  maliyeti 21 milyon dolar
Adalet Partisi iktidarı, 1967 yılında tarihi hayali gerçeğe dönüştürmek için 4 uzman mühendislik firmasından yeni bir proje istedi. En uygun öneriyi yapan “Freeman Fox and Partners” adlı İngiliz firmasıyla da 1968 yılında anlaşma imzalandı. İnşaatı gerçekleştirecek firmayı seçmek için açılan ihaleyi de “Hochtief AG” adlı Alman ve “Cleveland Bridge and Engineering Company” adlı İngiliz firmalarının oluşturduğu konsorsiyum kazandı.

İnşaatına 1970 yılında başlanan köprünün maliyeti 21 milyon 774 bin 283 dolar olarak hesaplandı. Üç yıl içinde tamamlanan köprü ve 30 Ekim 1973’te, Cumhuriyetin ilanı’nın 50. yıldönümünde hizmete açıldı. Açılır açılmaz yoğun bir trafik akışına sahne olan köprü, 5 yıl boyunca yaya trafiğine de açık kaldı, 1978 yılında yayalara kapatıldı.

Hizmete açıldığı yıl günlük araç geçişi 32 bindi. 1987’de 130 bine, günümüzde 250 bine ulaştı. Yapıldığında dünyanın en uzun dördüncü asma köprüsüydü, 2010 itibarıyla on sekizinci sıraya geriledi.

Avrasya maratonu
İlk olarak 1979 yılında koşulan yarışın en önemli geçiş noktası Boğaziçi Köprüsü. Bu yarış, Türkiye’de uluslararası nitelikteki en önemli maraton yarışı olarak biliniyor. Bu maraton, Boğaziçi Köprüsü’yle özdeşleşmiş bulunuyor.

Yapım aşamaları
20 Şubat 1970: Beylerbeyi’nde ilk temel atma töreni yapıldı. Kabataş ve Kadıköy’den kalkan 2 şehirhatları vapuru, davetlileri taşıyarak tören alanına getirdi. 21 pare top atışıyla çalışmalar başladı.

Mart 1970: Ortaköy ayaklarının kazısı başladı. Hemen ardında da Beylerbeyi ayaklarının kazısı başladı.
4 Ağustos 1971: Kule montajı başlatıldı.
Ocak 1972: Kılavuz tel çekilerek ilk birleşim sağlandı.
10 Haziran 1972: Tellerin gerilim ve büküm işlemleri başladı ve köprünün açılışına kadar sürdü.
Aralık 1972: İlk tabliye (levha sınıfına giren yapı elemanı) köprüye gerilen çelik hayatlara, salıncak sistemiyle monte edilmeye başlandı. Kulelerin tepesindeki vinçler yardımıyla ve palangalar vasıtasıyla içi boş tabliyeler askı halatlarına bağlandı. Tabliyelerin yukarı çekilmesine köprünün ortasından başlandı, sırasıyla iki uca doğru eşit sayıda çekildi.
26 Mart 1973: Son tabliyenin montajı da tamamlandı. Ardından 60 adet tabliye birbirine kaynaklandı. Böylece, ilk kez yürüyerek Asya’dan Avrupa’ya geçildi.
Nisan 1973: Kauçuk alaşımlı çift kat asfalt dökümüne başlandı.
1 Haziran 1973: Asfalt döküm işlemi tamamlandı.
Mayıs 1973: Yaklaşım viyadüklerinin (Ortaköy ve Beylerbeyi üzerinden geçen) inşası bitirildi.
8 Haziran 1973: İlk defa araçla geçiş deneyi yapıldı.
30 Ekim 1973: Köprü Cumhuriyet’in 50. yıldönümünde törenle hizmete açıldı.

‘Sallanınca kaçmaya başladılar’
Milliyet foto muhabiri Garbis Özatay, köprünün yapım aşaması süresini adım adım izleyen gazetecilerden biriydi. Özatay, yapım ve açılış töreni sırasındaki izlenimlerini şöyle anlattı:
“Köprünün temeli, 20 Şubat 1970’de Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay ve Başbakan Süleyman Demirel tarafından atıldı. İlk törenden 15-20 gün sonra ikinci tören, köprünün Avrupa yakası olan Ortaköy ayağında oldu. Bir gazeteci olarak köprünün yapım aşamalarını izlemeyi kendime görev edinmiştim. Sık sık köprü inşaat sahasını geziyordum. Kule inşaatları bitmişti. Anadolu yakasından Rumeli yakasına kılavuz çelik tel halat çekiliyordu. Bu telin üstüne bir makine monte etmişlerdi ve adı da örümcekti. Bu alet karşıdan karşıya telleri bükerek gidip geliyor ve köprüyü taşıyacak halatı örüyordu.

Yatır öyküsü
Boğaziçi Köprüsü ve çevre yolları inşaatı sırasında da bazı enteresan olaylara rastlanıyordu. Örneğin, Kadıköy eski Salıpazarı girişinde bulunan türbenin kaldırılması sırasında dozerin paleti kırılmıştı. Olayı duyan Vali Vefa Poyraz, çalışmanın yapıldığı yere geldi. Vali Poyraz bizzat dozere çıkıp operatöre istikamet gösterip gidelim emrini verdi. Dozer enkazda ilerlemeye çalışırken paleti yine kırılınca bu kez güzergahı değiştirmek zorunda kaldılar.

Köprü kuleleri arasında servis yolu yapılmıştı. Köprü Müdürü Nihat Bey’den izin alarak bisikletimle köprü üzerinden karşıya ilk geçen ben olmuştum. Köprü inşaatı artık sona doğru hızla ilerliyor, son rötuşlar yapılıyordu. Köprü sürekli sınavdan geçiriliyordu. Hatta birçok tank ve ağır vasıtaların geçişiyle köprü sınavını başarı ile tamamlamıştı.
Cumhuriyetin 50. yılı olan 29 Ekim’den bir gün sonra 30 Ekim 1973 gününde açılış yapılacaktı. Arkadaşım Ali Bostancı ile birlikte görevlendirilmiştik. Ben helikopterden fotoğraf çekecektim, Ali de Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk kurdeleyi keserken fotoğraf çekecekti.

Açılıştan sonra halk yaya olarak karşıya geçti. Biz havadayken aşağıda köprünün ortasında insanların koşuşmaya başladığını gördüm. Helikopterden inince Ali Bostancı’ya insanların neden koştuklarını sorduğumda, ‘Köprü salıncak gibi sallanmaya başladı, halk da korktu o nedenle koşuşturma oldu’ dedi.”

KORUTÜRK HİZMETE AÇTI:
Köprünün açılışını Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk yaptı. Cumhurbaşkanı köprü üzerinde vatandaşlarla birlikte bir süre yürüdü. Köprü sallanınca bir panik oldu ve vatandaşlar koşuşmaya başladı.

Işık sistemi
Boğaziçi Köprüsü’nün yeni aydınlatma ve ışıklandırma sistemi 22 Nisan 2007 tarihinde düzenlenen tören ve ışık gösterisiyle faaliyete geçirildi. Köprüde kullanılan renk değiştirebilen led armatürler, uzun ömürlü, düşük enerji tüketimine sahip ve çevre dostu olarak biliriyor. Köprünün tamamı, değiştirebilen 16 milyon renk led armatürlerle aydınlatıldı. Ekipmanlarının montajı sırasında 236 adet V-askı halatına 2000 adet led ışık modülü ve 7000 metrenin üzerinde kablo sabitlendi. Bu çalışma sırasında 12 iple erişim teknisyeni 9000 metrenin üzerinde dikey ip inişi yaptı. Bu montaj Türkiye’de 2007 yılına kadar gerçekleştirilmiş en büyük iple erişim projesi oldu.

Köprünün künyesi
Resmi adı: Boğaziçi Köprüsü
Diğer ad(lar): ...Birinci Köprü, B.Köprüsü
Taşınan: Motorlu taşıt
Geçiş: İstanbul Boğazı
Konumu: İstanbul, Türkiye
İşletme: Karayolları Genel Müdürlüğü
Tasarım: Freeman, Fox and Partners
Türü: Asma köprü
Malzeme: Çelik
Ayak sayısı: 2
Uzunluk: 1.560 m
Genişlik: 39 m (3+3 şerit)
Yükseklik: 165 m
Alt açıklık: 64 m
Yapım:  Cleveland Bridge and Eng. Co & Hochtief A.G.
Başlangıç: 20 Şubat 1970
Bitiş tarihi: 1 Haziran 1973
Açılış: 30 Ekim 1973
Kullanım: 1973 - günümüz

İLK TABLİYE:
İlk tabliye, Aralık 1972’de köprüye gerilen çelik halatlara, salıncak sistemiyle monte edilmeye başlandı.

BİTİME AZ KALA:
Köprünün tabliyelerinin (taban döşeme levhaları) tamamlanmasına az kala köprü uzaktan böyle görünüyordu. Son tabliyenin montajı, 26 Mart 1973’de tamamlandı.

KORUTÜRK HİZMETE AÇTI:
Köprünün açılışını Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk yaptı. Cumhurbaşkanı köprü üzerinde vatandaşlarla birlikte bir süre yürüdü. Köprü sallanınca bir panik oldu ve vatandaşlar koşuşmaya başladı.

İŞÇİLERİN BAŞARISI:
Köprünün yapımında çalışan işçiler, dev çelik halatların üzerinde canlarını dişlerine takarak çalıştılar ve köprüyü cumhuriyetin 50. yıldönümüne yetiştirmeyi başardılar.

KEDİ YOLUNDA:
Hükümet ve devlet yetkilileri, kedi yolunda yürüyerek köprü inşaatını sık sık denetliyorlardı.

Tarihi çaba
Boğazda karşıdan karşıya kolayca geçebilme fikri, yüzyıllar boyunca çekiciliğini koruyan bir düşünceydi. Bilinen en eski boğaz geçişini Persler gerçekşetirdi. İskit seferine çıkan Pers Kralı Darius’un 700 bin kişilik ordusu M.Ö. 511 yılında gemilerin yan yana getirilmesiyle oluşturulan yüzer köprü ile Trakya’ya geçti.

ÖNAY YILMAZ İstanbul/GARBİS ÖZATAY/ MİLLİYET