Çiftçilere 50 milyon TL kredi müjdesi! Seracılıkta tarihi yatırım fırsatını kaçırmayın! İşte kredi detayları...
Türkiye seracılıkta dünyadaki en büyük dördüncü üretici olarak dikkat çekiyor. Peki seracılık yatırımı karlı mı? Seracılık kazancı ne kadar? İşte merak edilen ayrıntılar... Ticari anlamda ilk seralar 1950'li yıllarda Antalya'da kurulmaya başladı, sonrasında ise Ege ve Marmara'ya yayıldı
Örtü altı üretim (seracılık) konusunda Türkiye, Avrupa'nın ikinci, dünyanın ise dördüncü büyük ülkesi konumunda. Ticari anlamda ilk seralar 1950'li yıllarda Antalya'da kurulmaya başladı, sonrasında ise Ege ve Marmara'ya yayıldı. Ege'de İzmir ve çevresi, Marmara'da ise Yalova, en önemli sera merkezleri olarak sivrildi. Son dönemde jeotermal bölgeler olarak öne çıkan Denizli Sarayköy, İzmir Bergama, Afyon Sandıklı, Şanlıurfa, Ağrı gibi il ve ilçelerde modern seralar kuruluyor. Geleneksel seralar ise Balıkesir'den başlayıp İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana ve Hatay'a kadar uzanıyor. 2019 sonu itibarıyla Türkiye'de, 800 bin dekar alanda örtü altı tarım üretimi yapılıyor. Bunun 14 bin dekari, modern sera denilen topraksız üretim yapan teknolojik seralardan oluşuyor. Seralardan elde edilen yıllık gelir ise 10 milyar TL'ye yaklaşmış durumda. Türkiye'nin toplam bitkisel üretiminin yüzde 15'i, örtü altından elde ediliyor.
YATIRIM ÇOK CAZİP
Orta yaş ve üstü olanlar iyi hatırlar. 1980'li yılların sonuna kadar kış aylarında domates, biber, fasulye, salatalık gibi sebzeleri taze tüketmek mümkün değildi. Baharda çıkan ilk mevsim ürünleri "turfanda” olarak adlandırılır ve bu ürünlere özel önem atfedilirdi. Bugün ise pazar ve manavlarda her dönem bu ürünleri bulmak mümkün. Aslında yaz ve kış aylarında büyük fiyat uçurumları da yoktu. Pandemi ve ağır kış koşulları nedeniyle hem verimlilik düştü hem de fiyatlar arttı. Bugün biber, domates, patlıcan gibi sebzelerin fiyatları 20-50 TL arasında fiyatlara ulaştı. İşte bu yüksek fiyatların aşağı inmesinin tek çözümü, seralardaki üretim miktarını artırmaktan geçiyor. Kış aylarında yaz sebzelerine daha makul fiyatlarda ulaşabilmek ve enflasyonla mücadeleye katkı için bu şart. Tam da bu noktada, örtü altı üretiminde tarihi fırsatlar söz konusu. Yatırım yapmak isteyenler için tam zamanı. Yabancı sermayeli yatırımcıların bile bu fırsatı gördüğü ve Türkiye'de yatırım yapmak için fizibilite çalışmaları yaptıkları, hatta saha araştırması içine girdiklerini de belirtelim. Büyük sera yatırımlarında iki yılı geri ödemesiz yedi yıla kadar olan cazip kredide limit, 25 milyon TL'den 50 milyon TL'ye yükseltildi. Bu karar sonrası sera yatırımlarında ciddi bir hareketlilik başladı. Tarım ve seracılık üzerine bankaların kredi imkanları ve şartları oldukça sık araştırılmaya başlandı.
Kârlı bir yatırım
Türkiye'de iki tip sera var. Klasik ve topraksız tarım yapılan teknolojik seralar. Her ikisinin maliyeti farklı. Antalya tipi de denilen klasik seralarda dekar maliyeti 200-300 bin TL arasında değişiyor. Çelik konstrüksiyonlu seralar, başlangıç maliyeti yüksek olsa da 30-40 yıl kullanılabiliyor. Sadece dış kaplama plastikleri beş-altı yılda bir yenileniyor. Seralarda dekar başına 22 ton civarında domates elde ediliyor. Seracıların hesabına göre dört yılda yatırım kendini amorti ediyor. Genelde aileler bu tip seraları tercih ediyor. Teknolojik modern seralarda ise durum çok farklı. Büyük sermaye gerektiren bir yatırım. En az 30 dekarla bu yatırıma girilmesi tavsiye ediliyor. Türkiye'de 30 ile 850 dönüme kadar çıkan seralar mevcut. Bunların metrekare maliyeti ortalama 55 dolar seviyesinde. Kullanılan teknolojiye göre dekar başı maliyet, yüz dolara kadar çıkabiliyor. Teknolojik serayu daha çok sermayesi olan iş adamları tercih ediyor ve yüz milyon TL ve üzeri fabrika büyüklüğünde yatırımlar yapılıyor. Yüz kişinin üzerinde çalışan istihdam edilen bu tür seralarda dekar başına verim yüz tona kadar çıkabiliyor. Bu seralar "camdan fabrikalar" olarak da tanımlanıyor.
İşte seralar ve sera yatırımıyla ilgili merak edilen tüm ayrıntılar...
DEVLET DESTEKLERİ
Devlet de bu konuya özel önem veriyor. Seracılık için özel destekler veriyor. Sera A.Ş’yi kurarak sektörü şekillendirecek önemli adımlar atılıyor. Kamu kuruluşu Türkşeker, Tarım A.Ş. ile şimdiden en büyük domates üreticisi haline geldi bile. Devlet destekleriyle daha modern ve teknolojik seraların kurulmasına öncülük edilecek. Böylece fiyat hareketleri kontrol edilerek tüketicinin daha uygun fiyatlarda sebze yemesinin önü açılacak.
Tarım ve Orman Bakanlığı'nın verilerine göre Türkiye; örtü altı varlığı bakımından dünyada dördüncü, Avrupa'da ise İspanya'nın ardından ikinci sırada yer alıyor. Örtü altı işletmelerinin yüzde 72'si yüksek sistem (cam ve plastik sera, yüksek tünel) yüzde 28'si alçak tünellerden oluşuyor.
Türkiye'de toplam sebze üretimi 32 milyon ton seviyesinde. Örtü altında gerçekleşen üretim 8.4 milyon ton olup, bunun 7.8 milyon tonu sebze, 622 bin tonu ise meyve ürünlerinden oluşuyor. Örtü altı süs bitkileri üretimi ise 1.2 milyar adede ulaşmış durumda. 2022 Şubat itibarıyla Bakanlığın Örtü Altı Kayıt Sistemi'ne kayıtlı 62 bin 587 üretici bulunurken, örtü altı üretim 72 ilde gerçekleşiyor. Ancak Antalya, Mersin, Adana, Muğla, Aydın ve İzmir illeri, toplam örtü altı üretimin yüzde 91'ini gerçekleştiriyor. Antalya, örtü altı üretimin yüzde 48'ini yani 3.8 milyon tonunu tek başına gerçekleştiriyor. Bu ilimizi; sırasıyla Mersin yüzde 16 (1,2 milyon ton), Adana yüzde 13 (1 milyon ton) ve Muğla yüzde 9 (690 bin ton) ile takip ediyor.
Toplam örtü altı varlık ise 800 bin dekara ulaştı. Rakamlar da seraya ne kadar ilgi olduğunu gösteriyor. Son 10 yılda ortalama örtü altı işletme büyüklüğü, iki dekar seviyesinden dört dekar seviyesine çıktı.
YATIRIM VE İŞLETME KREDİLERİ
Teknolojik sera yatırımları ciddi bütçeler gerekiyor. Burada da devletin sağladığı cazip faiz oranlarıyla verilen krediler öne çıkıyor. Kontrollü örtü altı tarım başlığı altında; yeni modern sera tesisinde ya da kontrollü örtü altı üretme koşullarına sahip Örtü Altı Kayıt Sistemi Yönetmeliği'ne uygun olarak yetiştiricilik yaptığı tespit edilen ve kayıt altına alınan üreticilere, Ziraat Bankası A.Ş. veya Tarım Kredi Kooperatiflerince 50 milyon TL üst limite kadar, kademeli olarak uygulanan yüzde 50-100 arasında değişen oranlarda faiz indirimi yapılmak suretiyle kredi kullandırılıyor.
Mevcut sera işletmelerinin teknik altyapısının iyileştirilmesi amacıyla; 2,5 milyon TL üst limite kadar yüzde 50-90 arasında değişen oranlarda faiz indirimli yatırım kredisi, yüzde 50-100 arasında değişen oranlarda işletme kredisi kullandırılıyor. 50 bin TL'ye kadar olan yatırım ve işletme kredilerinde ise faiz oranı sıfır.
Sera modernizasyonu kapsamında da krediler kullandırılıyor. Sera ünitelerinin tamamen ya da kısmen yenilenmesiyle aynı veya farklı parsellerde birden fazla parçalı halde bulunan sera ünitelerinin tek çatı altında yeniden inşası destekleniyor. Mevcut sera işletmesi içerisinde, yetiştirilen ürünün kalite ve verimini artırıcı etkisi bulunan sabit ve/ veya montajlı; ısıtma, soğutma, nemlendirme, sisleme, havalandırma, gölgeleme, sulama, yapay aydınlatma, gübreleme, tarımsal mücadele, hasat ve taşıma, topraksız bitki yetiştirme, karbondioksit gübrelemesi, bitkisel üretim atıklarının bertaraf ve geri dönüşüm sistemlerinin kurulması da ayrıca destekleniyor.
Destekler; bilgisayarlı programlanabilir lojik kontrol sistemleri veya mikro-denetleyici destekli otomasyon sistemleri ve bu sistemlere ait yazılımlar ile sınıflandırma, paketleme sistemleri ve bunların yapılarından halihazırda işletmede bulunmayanları, ekonomik ömrünü tamamlayanlar ile daha verimli ve teknolojik olarak yeni başka bir sistemle ikame edileceklerin finansmanını kapsıyor.
TEKNOLOJİK SERALARA YER TAHSİSİ
Jeotermal kaynaklı teknolojik seralar için ihtiyaç duyulan yerlerin tahsis amacı değişikliği taleplerinde mera, yaylak ve kışlaklarda bulunan jeotermal kaynakların ve jeotermal kaynakların bulunduğu aynı parselde bu kaynakların kullanılacağı teknolojik seralar ile bu alanların dışında bulunan jeotermal kaynağın, teknolojik seralara taşınması veya iletilmesi için ihtiyaç duyulan yerlerin, zorunlu hallerde tahsis amacı değişikliği yapılabiliyor.
Maliye Bakanlığı, Milli Emlak Genel Müdürlüğü'nce yayımlanan 324 ve 335 sıra sayılı Milli Emlak Tebliğleri uyarınca teknolojik ve jeotermal sera yatırımı konusunda; en az 10 milyon ABD Doları karşılığı TL tutarında yatırım yapmayı ve yatırımın faaliyete geçmesinden itibaren en az 10 kişiye 10 yıl süreyle istihdam sağlamayı taahhüt eden yatırımcıya, Hazineye ait taşınmazların kullanma izni veya irtifak hakkı tesis ediliyor.
Seralar bölgesel yatırım teşviklerinden de yararlanabiliyor. Yatırım teşvik bölgelerine göre değişmekle birlikte 5 ile 40 dekar arasındaki seracılık yatırımları, yatırım teşvikleri kapsamında; gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi desteği, yatırım yeri tahsisi ve faiz desteği gibi değişik kalemlerde desteklerden faydalanabiliyor.
İŞLETME AŞAMASINDAKİ DESTEKLER
Seralar için işletme aşamasında da özel destekler söz konusu. Örtü Altı Kayıt Sistemi'ne kayıt yaptıran üreticilerin TARSİM, Bombus arısı, biyolojik ve biyoteknolojik mücadele desteklemelerinden, ayrıca sübvansiyonlu kredilerden faydalanıyor. Dekar başına 19 TL mazot ve gübre desteği, örtü altı İyi Tarım desteği, bireysel yatırımlarda dekar başına 150 TL, grup sertifikasyonunda dekar başına 75 TL destek veriliyor. TARSİM Sera Sigortası poliçesinin yüzde 50'sini de devlet ödüyor.
Örtü Altı Bombus Arısı desteği de veriliyor. Dekara en fazla iki adet olmak üzere koloni başına 60 TL destek veriliyor. Biyolojik mücadele için dekar başına 400 TL, biyoteknik mücadele için dekar başına 120 TL destek veriliyor. Küçük aile işletmeleri de unutulmamış. Beş dekar altında arazisi olan seracılara da dekar başına 100 TL destek veriliyor.
NELER ÜRETİLEBİLİYOR?
Seralarda birçok sebze meyve yetişiyor. Ancak 4 milyon tonun üzerinde üretimle domates, açık ara önde. Seralarda domates dışında hıyar, karpuz, biber, patlıcan, kavun, kabak, marul, taze fasulye, taze soğan, ıspanak, semizotu, roka, maydanoz, tere, lahana, börülce, pirasa, pepino, dereotu, kırmızı turp, bezelye, nane, taze sarımsak, enginar, brokoli ve bamya yetiştiriliyor. Örtü altında yetiştirilen meyveler arasında ise muz, çilek, üzüm, kayısı, şeftali (nektarin) öne çıkıyor. Ejder meyvesi, mango, pepino gibi tropikal meyvelerin üretimi de her geçen yıl artıyor.
Ülkemizde, yaklaşık 13 bin dekar alanda topraksız tarım metodu ile örtü altı üretim yapılıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre Türkiye'de topraksız tarım yapan yüksek teknolojiye sahip sera işletmelerinde ağırlıklı olarak domates ve bazı işletmelerde domatesin yanı sıra biber ve hıyar yetiştiriciliği yapılıyor. Elde edilen ürünün yüzde 86-95'i ihraç edilmekte (özellikle Rusya, Hollanda, Almanya, İngiltere'ye), kalanı ise iç piyasada pazarlanıyor. Ortalama verimin domateste yaklaşık 40 ton/da, biberde ise 17 ton/da düzeyinde.
SERA ORGANİZE BÖLGELERİ KURULACAK
Türkiye jeotermal enerji kaynakları potansiyeli açısından Avrupa'da ilk, dünyada ise yedinci sırada yer alıyor. Jeotermal enerjiyle ısıtılan yaklaşık 4 bin 344 dekar sera var. Jeotermal enerjiyle ısıtılan seraların ortalama büyüklüğü ise 20 dekar seviyesinde. Jeotermal akışkanla 151tılan seralar, ağırlıklı olarak İzmir, Manisa, Afyon, Denizli, Şanlıurfa, Kütahya ve Aydın'da yoğunlaşıyor. Bakanlık, iç-geçit bölgeler ile jeotermal sıcak su kaynağı mevcut bölgelerde arazi altyapısının seracılığa uygun hale getirilmesi, yeni modern seralar tesis ettirilerek ihtiyaç duyulan sezonlarda eksik kalan arzın karşılanması ve üretimin planlanması amacıyla 11'inci Kalkınma Planı hedefleri çerçevesinde Seracılık Altyapısı Geliştirme Projesi hazırlamıştı. Şimdi bu konuda önemli adımlar atılıyor. Sera Bir Yönetim Kurulu Başkanı Müslüm Yanmaz’ın verdigi bilgiye göre, jeotermal bölgelerinde Sera Organize Bölgeleri kurulması için çalışmalar fiilen başladı. Jeotermal bölgelerde saha çalışmalar yapılıyor. Bu bölgelerde devlet altyapıyı kurup sera yatırımcıları açacakmış. Kredi üst limitinin 25 milyon TL'den 50 milyon TL'ye çıkması ve yer tahsisleriyle birlikte özellikle jeotermal sera yatırımlarında ciddi bir artış bekleniyor.
Denizli'nin Sarayköy ilçesi, Jeotermal Organize Sera Organize Bölgesi ilan edilmişti. Sarayköy’de 24 adet sera yatırımı gerçekleşmiş. Bu yatırımların toplam alani ise 563 dekar. Menderes Tekstil, Pekdemir Çiftliği, Venita, As Organik, Akademi Tarım, Akdora, Green House, Boss Tarım önemli yatırımlardan bazıları. 200 dönümlük serasıyla bölgenin en büyük seracısı Akça Holding şirketlerinden Akça Tarım olmuş. Topraksız tarımın öne çıktığı diğer önemli yer ise Afyon'un Sandıklı ilçesi. Jeotermal kaynaklara sahip olan ilçede 10'un üzerinde modern sera kurulmuş. Sandıklı’da Bostan Tarım, San Tarım (Agrosan), İzgiler Tarım ve Ansen Tarım'ın 200 dekarın üzerinde seraları var. San Tarim da Agrosan ismiyle Sandıklı'da 50 dekar alanda modern bir seraya sahip.
TÜRKŞEKER SAHAYA İNDİ
Sebze meyvelerde fiyat artışı, bundan birkaç yıl önce de yaşanmıştı. Devlet bu dönemde sadece tanzim satış noktaları koymadı, aynı zamanda sera alanına dönük de adımlar atmıştı. Bu çerçevede kamu kurumu olan Türkşeker de iştiraki olan Tarım A.Ş. üzerinden ciddi bir yatırım gerçekleştirdi. Bugün itibariyle Türkiye'nin en büyük salkım domates üreticilerinden biri oldu. Türkşeker Tarım A.Ş. ilk modern topraksız serasını 2020 yılı Ağustos'unda Ankara'nın Etimesgut ilçesinde Ankara Şeker Fabrikası arazisi üzerinde kurdu. O dönem 13 milyon TL yatırımla kurulan seranın ilk fide dikimi de 2020'nin sonunda yapıldı.
Kısa bir süre öncesine kadar 19'u sözleşmeli, biri kendine ait 20 seraya ile toplam bin 350 dekarlık sera büyüklüğüne ulaştı. Nisan ayı itibarıyla 12’si sözleşmeli, biri kendine ait toplam 13 topraksız serası bulunuyor. Seralarda salkım, pembe beef, kokteyl ve cherry gibi domates çeşitleri üretiliyor. Yıllık üretim miktarı ise 28 bin 162 ton. Üretilen domatesler sadece iç piyasaya değil, aynı zamanda ihracata da gidiyor. Aylık ortalama 600 bin dolar ihracat geliri bulunuyor. Ancak son dönemlerde iç piyasanın ihtiyacı doğrultusunda ihracat durduruldu. Kurumun önceliği Türk halkı. Türkşeker Tarım A.Ş'nin sera yatırımları devam edecek. Kurumun Türkiye genelinde bin 500 dekar sözleşmeli termal ve topraksız modern seralarda üretim projesi bulunuyor.
İSTANBUL’UN SERALARI
Akdeniz, Ege, Marmara ve termal bölgelerde yetişen sera ürünlerinin çoğu, öncelikle büyük şehirlere geliyor. Tüketimin çoğu buralarda olduğu için bu kaçınılmaz. Öte yandan, İstanbul, Ankara, Kocaeli gibi nüfusu yoğun şehirlerin etrafında da sera yatırımları göze çarpıyor. Şehir seralarının sayısında maliyetler ve iklim şartları nedeniyle henüz istenilen seviyede olmasa da gözle görünür bir artış var. Şehir seraları, daha çok tarla ürünleri çıkmadan önceki boşluğu doldurmak için erkenci üretime yönelik kuruluyor.
İstanbul'un Pendik, Tuzla, Silivri, Çatalca ve Beykoz gibi ilçelerinde bu tür seraların sayısı artıyor.
İstanbul'daki seraların toplamı henüz 2. bin 500 dekar seviyesinde. Ancak yeni yatırımlarla bu rakamın birkaç yılda 3 bin dekara ulaşması bekleniyor. İstanbul'daki seralarda yaklaşık 15 bin ton sebze yetiştiriliyor. Seralarda ağırlıklı olarak hıyar, domates, marul, biber üretimi gerçekleştiriliyor. İstanbul'daki seralar genelde bir ila üç dekarlık küçük aile işletmelerinden oluşuyor. Diğer illerde de benzer ölçeklerde yatırımlar var. Özellikle Kocaeli ve Sakarya'nın Pamukova bölgesinde yeni seralar kuruluyor. Bu bölgelerde kurulan seraların avantajı pazara yakın olmaları. Enerji maliyetlerinde biraz avantaj sağlanması halinde bu bölgelerde ciddi sera yatırımları gündeme gelebilir.
BALKON, TERAS VE BAHÇE SERALARI DA REVAÇTA
Seracılık sadece profesyonel anlamda olmuyor. Artık kendi yediğini kendisi üretmek isteyen önemli bir kesim de oluştu. Bu da balkonda ve bahçede küçük hobi seralarının kurulumlarını artırdı. Özellikle sebze fiyatlarının çok arttığı dönemlerde balkon ve bahçe seraları öne çıkıyor. Bu tip seralarda en çok maydanoz, nane, biber, yeşil soğan, domates gibi ürünler öne çıkıyor. Gündelik evde kullanılan sebzeler daha çok talep görüyor. Bu tip seralar ev ekonomisine katkı amacıyla tercih ediliyor. Son dönemlerde bu tip seralarda da gözle görülür bir artış yaşanıyor. Sağlıklı yaşam koçları da bu konuda telkinde bulununca ekstra bir hareketlilik yaşanıyor.
Para Dergisi'nden İdriz Çokal'ın haberine göre; Sağlıklı Yaşam Koçu Meltem Demir, "Son dönemde meyve ve sebze fiyatları çok arttı. Artık taze soğan, 35 TL, maydanoz, nane gibi yeşillikler 10 TL'ye, biber 50 TL'ye kadar çıktı. Artan fiyatlar nedeniyle ev ekonomisine katkı sağlamak isteyenler ise bahçelerinde yetiştirebilecek meyve ve sebzeleri dikmeye başladılar" diyor. Bahçesi olanların bu konuda şanslı olduğunu kaydeden Demir, “Bahçesi olanlar rahat bir şekilde ekim, biçim yapabiliyorlar. Yine terasi, çatısı olanlar da büyük saksılarda meyve, sebze ekebiliyor. Bahçesi, terası olmayanlar ise balkon, hatta pencere önlerini değerlendiriyor” diye konuştu.
Müslüm YANMAZ / Serabir Yönetim Kurulu Başkanı
"Yatırımlar cazip"
Türkiye'nin modern sera yatırımlarında önü çok açık. Çok modern sera yatırımları var. Yatırımların devamı da gelecek. Şanlıurfa, Afyon, Aydın, Lüleburgaz, Eskişehir'de yatırımlar yapılıyor. Yeni sera yatırımları, klasik seralardan çok farklı. Yüz milyon TL'lik yatırımlardan bahsediyoruz. Seraların dis cephelerine paneller yerleştirilerek güneş enerjisi de elde edilecek. Bunlar fabrika büyüklüğünde yatırımlar. Jeotermal bölgelerde ciddi potansiyeller var. Bu bölgeler ciddi ilgi görüyor. Diğer seralarda enerji maliyeti çok yüksek. Jeotermal seralara bu nedenle ilgi artıyor. Şu anda Türkiye Kalkınma Bankası ve Dünya Bankası ile bir çalışma yürütüyor. Jeotermal bölgelerde sıcak su kullanımı hazır hale getirilecek. Tarıma dayalı ihtisas OSB'leri olacak. Aydın, Sandıklı ve Kütahya'da çalışmalar başladı. Bütün ieotermal bölgelerde olacak. Jeotermali daha etkin kullanacağız. Bunun dışında Ziraat Bankası üzerinden kullandırılan kredi limitleri 25 milyon TL'den 50 milyon TL'ye çıktı. Bu limit artışı da hareketlilik getirecek. Seralardaki üretimler artar ise hem sağlıklı ve sürdürülebilir üretim sağlanır hem de fiyatlara denge gelir. Yatırımlar cazip hale geliyor. Yerli ve yabancı yatırımcıların ilgisi var. Saha araştırmaları yapıyorlar.
Halil KOZAN / Serkonder Başkanı
"Serada üretim çok kârlı"
Serkonder üyeleri, anahtar teslimi sera kurulumu yapıyor. Aynı zamanda serası olanlar da mevcut. 10 yıl önce Ankara merkezli olarak kurulduk. Üyelerimiz hem yurt içinde hem yurt dışında sera kurulumları gerçekleştiriyor. Bu alanda eskiden İspanya ve Hollanda iyiydi. Şimdi biz, İspanya'dan daha iyi noktadayız.
Hollanda ile başa güreşiyoruz. Avrupa'da İspanya ve Hollanda ile rekabet halindeyiz. Rusya ve Türk Cumhuriyetleri'nde ise Çin ile rekabet ediyoruz. Sera kurulumunda hedefimiz liderlik. Pandemi nedeniyle kurulum maliyetleri arttı, ama seracılık halen karlı bir yatırım. Normal tarlaya göre beş kat ürün alınabiliyor. Verimlilik çok yüksek. Ziraat Bankası'ndan kullanılan kredi limitleri yükseldi. Bu iyiydi ama banka, bu kez istediği ipotek miktarını da artırdı. Ek ipotekler konusu, yatırımcının önünde engel oluyor. Hem yurt içinde hem yurt dışında seralar kuruyoruz. Türk Cumhuriyetleri, yatırım konusunda hareketli. Ayrica Misir, Katar Dubai ve Meksika'da da sera kurduk. Modern seracılıkta yatırımın metrekare maliyeti 55 dolar. Biz en az 30 dekar olmasını öneriyoruz. Yatırımın geri dönüş süresi beş-yedi yıl arasında değişiyor.