Emek Sineması'nın yıkımını anlamak için kılavuz gerekli!

Açıklamalar, davalar, tartışmalar, raporlar, protestolar derken, neredeyse Cumhuriyet'le yaşıt, tarihi Emek Sineması'yla ilgili kafalar karıştı. Biz de Emek'in akıbetiyle ilgili bir kılavuz hazırladık

Tarihi ve kültürel değeri düşünüldüğünde, sadece Türkiye'nin değil, dünyanın en önemli birkaç sinema salonundan biri Emek Sineması. Ama malum, bir süredir can çekişiyor! 2009'da restore edilecek diye kapatıldı. Ama kapanmasıyla birlikte, yıkılacağına dair iddialar dillendirilmeye başlandı. Bu iddialardan rahatsız olan SABAH yazarı Atilla Dorsay, Kültür Bakanı Ertuğrul Günay'la konuştuğunu, Günay'ın kendisine güvence verip "Emek Sineması'na asla dokunulmayacak ve bu salon, nisan ayındaki festivale (İstanbul Film Festivali) yetişecek," dediğini yazdı. Ama yetişmedi... Hatta Emek Sineması'nın yıkılacağı ortaya çıktı. Bunun üzerine 'Emeksever' sinemacılar, yazarlar, seyirciler sokağa çıktı. Hukuk mücadelesi başlatıldı. Mimarlar Odası, Kültür ve Turizm Bakanlığı'na dava açtı. Mahkeme süreci bu ayın başında sonuçlandı. Karar: Emek'in yıkılmasına onay verildi. Peki neler oluyordu 'Korunması gereken kültür varlığı olarak' tescilli bir kamu malı yapı için nasıl yıkım kararı alınabiliniyordu Gerçek neydi Açıklamalar, tartışmalar, raporlar, davalar, meclisteki soru önergeleri nedeniyle ve kamuoyu şeffaf bir şekilde aydınlatılmadığı için konu işin içinden çıkılmaz bir hal aldı. Kafalar karıştı! Biz de konunun taraflarına sorular sorarak, dava dosyalarını okuyarak, gazete arşivlerini tarayarak, 20 yıllık süreci özetleyen bir kılavuz hazırladık.

Emek Sineması'nın sahibi kim
Emek Sineması ile içinde bulunduğu Serkildoryan Kompleksi'nin mülk sahibi Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK). Yani bu yapılar kamunun, halkın malı.

Emek Sineması koruma altında değil miydi
Evet, hem de sıkı sıkıya. Emek Sineması ve Serkildoryan Kompleksi, 1976'da, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu'nun kararı ile korunması gereken kültür varlığı olarak tescil ediliyor. 1991'de, Kültür Bakanlığı'na bağlı İstanbul 1. No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Serkildoryan Kompleksi ve Emek Sineması'na, ancak iç ve dış görünümlerini bozmamak kaydıyla müdahale edilebileceğini hükme bağlıyor. Yine aynı kurul, bu alanın da içinde bulunduğu bölgeyi 1993'te Kentsel Sit Alanı ilan ediyor.

Korumaya rağmen, bu yapılara nasıl müdahale ediliyor
2006'da Bakanlar Kurulu kararıyla, Beyoğlu ve çevresi Yenileme Alanı ilan edildi. 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılması adlı yasa kapsamında Beyoğlu Belediyesi, Emek ve Serkildoryan Kompleksi'nin yenilenmesi için Yeşilçam Sokak Sürdürülebilir Kentsel Gelişim ve Yenileme Projesi hazırladı. Yani proje sahibi Beyoğlu Belediyesi. Projenin ortakları arasında SGK ve Kültür ve Turizm Bakanlığı var. Bu proje çerçevesinde Kamer İnşaat'ın hazırladığı avan (ön) projesi, Kültür Bakanlığı'na bağlı İstanbul Yenileme Alanları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından, 10 Ekim 2009'da onaylandı. Böylece korunan bir yapı, yine koruma kurulunun kararıyla müdahale edilebilir hale geldi.

Bu projeyi kim, hangi anlaşma ile uyguluyor
Bu projenin yürütücüsü, özel bir şirket olan Kamer İnşaat. 1993'te Emekli Sandığı (bugünkü adı SGK) ile Kamer İnşaat arasında bir protokol imzalanıyor. Protokol sayesinde Kamer İnşaat, bu alanı restore etme ve Emekli Sandığı'na kira ödemesi şartıyla, 25 yıllığına alanı ve tarihi yapıları kiralamış oluyor. Bu protokol, dönemin milletvekillerinden Bülent Akarcalı'nın soru önergesi vermesine neden oluyor. Çünkü Akarcalı'ya göre bu protokol bir 'peşkeş çekme girişimi.' Kamer İnşaat, bir proje hazırlıyor. Projesine göre, Serkildoryan otel olacak, Emek'in altına da otopark yapılacak. Pek tabii koruma kurulları bu projeyi onaylanmıyor. Hatta 1999'da, İstanbul 2. İdare Mahkemesi, projeyi 'kamu yararı ve koruma ilkelerine uygun görülmediği' için iptal ediyor. Aradan yıllar geçtikten sonra Kamer İnşaat, yeni bir projeyle ortaya çıkıyor. Kamer İnşaat, hangi anlaşma ile bu yeni projenin yürütücülüğünü üstleniyor, bu bilinmiyor. Kamer İnşaat'a da, mülk sabihi SGK'ya da sorduk ama cevap alamadık.

Proje neyi öngörüyor
Kamer İnşaat, uygulama projesini tam olarak halka açıklamadı ama kamuoyuna yansıyan avan projeden bildiğimiz ve şirketin yaptığı açıklamaya göre, Emek Sineması yapılacak yeni alışveriş merkezinin üst katlarına taşınacak. Şirket, İstanbul Teknik Üniversitesi'nden alınan bir rapora göre Emek'in harap halinden ötürü yıkılmak üzere olduğunu söylüyor. Projelerinde, Emek'i üst katlara taşıyarak koruyacaklarını iddia ediyorlar. Bu ise Emek'in yıkılması anlamına geliyor. Ama Kamer İnşaat bu eylemin ısrarla yıkım olmadığını açıklıyor.
Kamer İnşaat, neden yaklaşık 10 yılda bir Emek'i yıkma girişiminde bulunuyor
Bununla ilgili net bir şey söyleyemiyoruz. Ama 90'lardaki gazeteleri karıştırıca, o yıllarda Kamer İnşaat'ın sahibi Veysel Tosun'un yaptığı bir açıklama fikir verebilir: "Tabi ki bu projeden para kazanacağız. Kimse babasının hayrına böyle bir işe kalkışmaz." Şimdilerde Kamer İnşaat'ın sahibi değişti. Şirket yetkilileri kamuoyu önüne çıkmıyor.

Proje destek gördü mü
Yönetmenler, oyuncular, sinema emekçileri, yazarlar, sinemaseverler, çeşitli STK'lar, Emek'in yıkımını öngören bu projeye destek vermiyor. Fakat kimse, Emek'in restore edilmesine itiraz etmiyor. Ancak, yerinde, taşınmadan, sokakla ilişkisi kesilmeden restore edilerek Emek'in korunmasını istiyor. Zaten, mimarlık dünyası tarihsel ve kültürel niteliği olan bu tür yapıların yerinde korunmasının esas olduğunu kabul ediyor.

GÜNAY, 'YIKILMAYACAK' DEMİŞTİ
Mimarlar Odas ı ne den Kültür Bakanl ığı'na dava açtı
Mimarlar Odası, Kültür Bakanlığı İstanbul Yenileme Alanları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun, Emek'in yıkımını öngören, Beyoğlu Belediyesi'nin Yeşilçam Sokak Sürdürülebilir Kentsel Gelişim ve Yenileme Projesi'nin iptal edilmesi için Kültür Bakanlığı'na dava açtı.

Dava süreci nasıl işledi
9. İdare Mahkemesi, ilk olarak yürütmenin durdurulması kararını verdi ve nihai karar vermek için üç bilirkişiyi görevlendirdi. Yrd. Doç. Suat Çakır, Yrd. Doç. Dr. Ömer Şükrü Deniz ve Doç. Dr. Özlem Eren'den oluşan bilirkişi, Emek'te incelemelerde bulundu, raporlarını mahkemeye sundu. Çakır projeye onay verirken, Deniz ve Eren onay vermedi. Ama mahkeme, iki bilirkişinin kararına rağmen, projenin uygun olduğuna hükmetti.

Yetkililerin tavrı nedir
Beyoğlu Belediyesi Başkanı Ahmet Misbah Demircan, sorumluluğun Kültür Bakanlığı'nın koruma kurullarında olduğunu, projenin onlar tarafından onaylandığını söylüyor. Kültür Bakanlığı yetkilileri, proje sahibinin Beyoğlu Belediyesi olduğunu iddia ediyor. Sosyal Güvenlik Kurumu yetkilileri, Kamer İnşaat ile yapılan anlaşmanın Kültür Bakanlığı tarafından onaylandığını açıklıyor. Kültür Bakanı Ertuğrul Günay ise 'Emek yıkılmayacak' güvencesi verip, raporların dikkatli okunması gerektiğini belirtiyor.

Bakan Günay'ın bahsettiği rapor nedir
Kültür Bakanı Ertuğrul Günay'ın okumamızı istediği rapor, İstanbul Teknik Üniversitesi'nin, Döner Sermaye İşletmeleri tarafından 8 Mart 2010'da veriliyor. Kültür Bakanlığı'nın İstanbul Yenileme Alanları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından, bu rapora dayandırılarak verildiği söylenen, Emek'in yıkımını öngören projenin onay tarihi ise 10 Ekim 2009. Tarihlere dikkat lütfen. Rapor, aylarca kamuoyundan gizlendi. Onun için okuyamadık. Ama geçen hafta rapora ulaşabildik. Raporun Emek Sineması bölümünde önce koruma ilkesi açıklanıyor: Uluslararası koruma ilkeleri, kültür yapıların zorunlu haller dışında özgün yerlerinde korunması gerektiği yönündedir. Bu ilke, kültür varlığı yapının kent dokusunda sahip olduğu konumun ve yakın çevresindeki yapılarla ilişkisinin korunması açısından önem taşımaktadır." Sonra da "Sinema salonunun aynı ada dahilinde kalmak ve özgün mimarisiyle yaşatılmak kaydıyla, yerinin değiştirilmesinde/yapının taşınmasında koruma ilkelerine aykırı bir durumun olmadığı söylenebilir," gibi genel bir ifade kullanılıyor. Kesinlikle taşınmalı gibi bir ibareye rastlanmıyor.

OLKAN ÖZYURT/Sabah