En çok harcama konut ve kiraya yapılıyor!

Dünya Gazetesi köşe yazarı olan Alaattin Aktaş, bugünkü yazısında Türkiye İstatistik Kurumu'nun hanehalkı bütçe araştırmasını değerlendirdi. Aktaş, en yoksul yüzde 10'luk grubun en fazla konut ve kiraya harcama yaptığını ifade etti.

Ne gelir dağılımında bir arpa boyu yol gidebiliyoruz, ne hanelerin harcamalardan aldıkları pay konusunda. Her yıl neredeyse aynı tablo çıkıyor karşımıza. Yoksul, yoksul kalmaya devam ediyor, hanelerin en zengin kısmı ise harcamalardan çok büyük pay almayı sürdürüyor.

Türkiye İstatistik Kurumu'nun hanehalkı bütçe araştırmasının 2016 yılı sonuçları geçen hafta açıklandı. Açıklama, yüzde 20'lik gelir gruplarına göreydi. Biz, bu araştırmanın yüzde 10'luk gelir gruplarına göre olan sonuçlarını aktarmak istiyoruz. Bu verilerin kaynağı da tabii ki TÜİK...

2016 yılı verilerine ilişkin olarak genel anlamda söyleyeceğimiz şu: 2015 tablosuna göre neredeyse hiç değişiklik olmamış.

En yoksul yüzde 10'luk grup, harcamasının yaklaşık üçte ikisini gıda ve alkolsüz içecekler ile konut ve kira için yapıyor. Bu iki harcama grubunun payı, gelir arttıkça azalıyor. En yoksul yüzde 10'luk grup harcamasının yüzde 30.9'unu gıdaya ayırırken, en zengin yüzde 10'luk grupta bu oran yüzde 12.7'ye iniyor.

Ancak bu oranlar bizi bir yanılgıya götürmemeli. En zengin yüzde 10 gıdaya daha az pay ayırıyor ayırmasına ama gıda için yapılan toplam harcamadan en yüksek payı almayı sürdürüyor. En yoksul yüzde 10, harcamasının yüzde 30.9'unu gıdaya ayırmakla birlikte toplam gıda harcamasından ancak yüzde 5.7 pay alabiliyor. Ama diğer yandan en zengin yüzde 10'un gıdaya ayırdığı yüzde 12.7 karşısında toplam gıda harcamasından aldığı pay yüzde 14.7'yi buluyor.

Yani en zengin yüzde 10, daha az pay ayırıyor olmakla birlikte en yoksul yüzde 10'a göre çok daha fazla gıda harcaması yapıyor.

Çünkü gelirler arasında uçurum var. En yoksul yüzde 10'luk grubun en yüksek aylık ortalama geliri 2016 yılı itibariyle 1.326 lira düzeyinde. En zengin yüzde 10'luk grubun en düşük aylık ortalama geliri ise 6.808 lira. Özellikle en zengin grup için gelirin ucu açık, bunu dikkate almak gerekiyor.

Yüzde 10-yüzde 90 karşılaştırması

Hanelerin en zengin yüzde 10'u, harcamaların yüzde 22.5'ini gerçekleştiriyor. Bir başka ifadeyle hanelerin en zengin yüzde 10 dışındaki yüzde 90'ına yüzde 77.5'lik bir harcama kalıyor.

Hanelerin en zengin yüzde 30'u, kalan yüzde 70 kadar harcama yapma olanağına sahip.

Bir başka gösterge olarak şunu aktaralım: En zengin yüzde 10 toplam harcamanın yüzde 22.5'ini yapıyor. En yoksul yüzde 40'ın toplam harcaması da aynı düzeyde, yüzde 22.6...

TÜİK verilerine göre hanehalkı harcamaları içinde en düşük pay yüzde 2 ile sağlığa ve yüzde 2.3 ile eğitime ayrılıyor. Bu iki harcama grubunun payındaki düşüklük, vatandaşın daha çok "devletin verdiğine" razı olmasından, olmak durumunda kalmasından, verilenle yetinmesinden kaynaklanıyor.

İşte devletin sağladığı sağlık ve eğitim hizmetiyle yetinmeyenler, yani gelir düzeyi yüksek olanlar bu iki alanda gerçekleştirilen toplam harcamadan yoğun pay alıyorlar.

Özellikle eğitim harcamalarının gelir gruplarına göre dağılımında müthiş bir çarpıklık var.

En zengin yüzde 10'luk grup, eğitim için yapılan toplam harcamanın tam yüzde 51.2'sini gerçekleştiriyor. Kalan yüzde 90'lık grubun payı ise yüzde 48.8. Yüzde 10'luk grup, yüzde 90'lık grubun üstünde bir paya sahip...

Zengin insan giderek daha iyi eğitim alıyor, daha iyi eğitim zenginliği besliyor. Yoksul kesimler ise iyi eğitim alamamanın, eğitime çok para ayıramamanın etkisiyle içinde bulundukları yoksulluktan bir türlü kurtulamıyor.

En zengin yüzde 10'luk grubun kalan yüzde 90'a fark attığı başka harcama alanı yok zaten. Yalnızca eğitimde en zengin yüzde 10, kalan yüzde 90'ın üstünde harcama yapıyor.

En zengin yüzde 10, eğlence ve kültür ile ulaştırma harcaması gibi bazı alanlarda da yüzde 30'a yakın pay alıyor.

Harcamanın üçte ikisi üç gruba

TÜİK verilerine göre haneler 2016 yılı itibariyle harcamalarının yüzde 63'ünü üç grup için yaptılar.

İlk sırada yüzde 25.2 ile konut ve kira, ikinci sırada yüzde 19.5 ile gıda ve alkolsüz içecekler, üçüncü sırada ise yüzde 18.2 ile ulaştırma harcamaları geliyor.

Gıdanın payı yüzde 10'luk en düşük gelir grubunda yüzde 30.9 ile başlıyor ve giderek geriliyor. Aynı şekilde konut ve kiranın payı da yüzde 10'luk ilk grupta yüzde 33.7 ve giderek azalıyor. Ulaştırmanın ilk yüzde 10'da yüzde 6.7 olan payı ise gelir büyüdükçe artış gösteriyor.

Alaattin AKTAŞ/Dünya