Giresun'da 10 dönümün altında arazisi olan satıp gidiyor

Özer Akbaşlı, Türkiye´de fındıkta serbest piyasa şartlarının tam anlamıyla sağlanamadığını dile getirdi

Karadeniz, yine bir fındık kavgasına hazır. Üretici, sanayici ve ihracatçı arasında tekrarlanan `asırlık´ fiyat kavgası yine yaşanacak.

Bu kavgayı sadece Karadeniz değil, tüm dünya takip ediyor. Çünkü dünyada fındığın yüzde 75´ini Türkiye üretiyor. Ancak fındık fiyatlarını çoğunlukla Avrupalı çikolatacılar belirliyor. Çünkü fındığın yüzde 80´i çikolatının içine giriyor.

Avrupalı büyük çikolata üreticileri her yıl Türkiye´den 5 civarı büyük fındık ihracatçısı seçiyor. Bu ihracatçılar da mal alacağı 80 fabrikayı belirliyor. Fabrikalar da `manav´ tabir edilen tüccarlara gidiyor. Yüzbinlerce üretici de fındığını bu manavlara satıyor. Türkiye´nin 1.2 milyar dolar civarı fındık ihracatı böyle şekilleniyor.
Türkiye bu yıl 600 - 650 bin ton arası fındık bekliyor. Bunun 500 - 550 bin tonu ihraç edilecek. Fındıkta `serbest piyasa´ ilk kez bu yıl tam anlamıyla işleyecek. Yıllarca fiyat belirleyici rol oynayan Fındık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Fiskobirlik) ve Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) artık piyasada yok. Fiskobirlik ve TMO, geçen yıl da yoktu. Ancak geçen yıl rekolte 490 bin tonla düşük gelmiş, fiyatlar da nispeten yüksek şekillenmişti.

Fındık geçim değil, ek gelir
Türkiye´nin bu yılki rekoltesi ne az, ne çok. O yüzden tüm gözler fiyatlarda. Türk fındığının neredeyse üçte birini ihraç eden Kenan Oltan, "Fındık fiyatı 4 liranın altında olur" derken Giresun Ziraat Odası Başkanı Özer Akbaşlı´nın yorumu, "6 lira istiyoruz. Parayı getiren fındığı alır" şeklinde... Türkiye ´nin ikinci büyük fındık ihracatçısı Mustafa Poyraz ise fiyatın 4 - 5 lira arasında şekilleneceğini düşünüyor. Ordu Ziraat Odası Başkanı Nejat Avcı´nın beklentisi ise 5.5 liranın üzeri.

Karadeniz, fiyatın yanı sıra, fındık üreticisinin profilini de tartışıyor. Çünkü fındık artık geçim kaynağı değil, ek gelir. Zabıta, hemşire, taksici, herkes küçük çaplı bir fındık üreticisi. Mirasla küçülen araziler de fındıkla geçinmeyi çok zor hale getirmiş. 31 Temmuz´da Karadenizli fındığını toplamaya başlıyor. Milliyet, bölgeyi gezerek üretici, ihracatçı ve sanayicinin nabzını tuttu. İhracatçının ilk sorusu üreticinin ne düşündüğü, üreticinin en merak ettiği ihracatçının kafasındaki fiyat oldu.

FINDIĞI DÜNYAYA PAZARLAYAN İKİ İSİM
`Herkes primini aldı, doydu, piyasada çarpıklık olmayacak´
Türkiye´de fındık üretiminin yüzde 10´unu, fındık ihracatının ise yüzde 55´ini Trabzonlu firmalar gerçekleştiriyor. Bu firmalar arasında aslan payı Oltan Gıda´nın... Oltan Gıda´nın başında `fındık kralı´ olarak anılan 84 yaşındaki Kenan Oltan var. İlkokulu bitirdikten sonra ticarete atılan Oltan, Türkiye´nin fındık ihracatının neredeyse üçte birini tek başına yapıyor.

Karadeniz İhracatçı Birlikleri´nin rakamlarına göre Oltan geçen yıl 283 milyon dolar değerinde 50 bin ton iç fındık ihraç etti. Uzun süredir basına konuşmayan Kenan Oltan, fındık piyasasını Milliyet´e değerlendirdi. Trabzon´da görüştüğümüz Oltan, "Bu sene 650 bin ton fındık olacak. Bunun 550 bin tonu ihraç edilir. 100 bin ton geriye kalır. Hükümet çiftçiye destekleme primi veriyor. Herkes primini aldı. Doydu. 10 lira, 20 lira, 50 lira versen doymaz. Doymaz da, doymaz. Onun için fiyat 4 liranın altında, 3.5 liradan yüksek olur. Türkiye´de çıkan fındığın üçte birini biz ihraç ederiz" diyor.

`Alivre yapmam, uykusuz kalmam´
Serbest piyasayla birlikte fındık piyasasındaki tüm çarpıklıkların düzeleceğine inanan Oltan şöyle devam ediyor:
"Bugünkü durumda artık piyasada bir çarpıklık olmayacak. Hükümet prim veriyor. Çiftçi parasını alıyor. Bugünkü durum ideal. Parayı kime versen almaz ki? Herkes ötüyor ama çoğu palavra. Hükümetimiz çok güzel bir karar almıştır. Ben böyle görüyorum. Herkes fındıkta Türkiye´ye bağlı. İtalya, İspanya, Gürcistan Türkiye´ye tabi durumda. Türkiye belirler bu işi. En büyük alıcı, İtalyan Ferrero (Nutella´nın üreticisi) Sakarya´da depo kurdu. Fındık stok ediyor. Oradan da gemilerle götürüyor.

Aynı Ferrero Gürcistan´da ve Şili´de bile fındık bahçesi kurdu. Çünkü Türkiye´nin iniş çıkışlarına karşı bir güvence arıyor. Mesela Amerika da dünyaya badem yetiştiremiyor. Badem fındığın yerini tutmaz ama alıştırmış. Ucuz yedirmiş. Çin´i alıştırmış."

Fiskobirlik´in 84 milyon lirayı bulan borçlarına da değinen Oltan, "Vatandaşa borçlarını ödeyemiyor. Şimdi para versen, gene fındık alacak. Niye vatandaşı mağdur ediyorlar. Ama artık işler daha iyi olacak. Alivreden (Fındık tüccarlarının Avrupalı büyük alıcılarla fiyat tahminine dayalı satış anlaşması yapması) bahsediyorlar. Ben alivre satmam. Bir kilo satmam. Niye kendimi uykusuz bırakayım?"

`Samsun´dan Akçakoca´ya ovalardaki fındık sökülecek´
İhracatta Trabzonlu Oltan´ı Ordulu Poyraz firması takip ediyor. Poyraz, 2009 ihracat rakamlarını açıklamasa da 2008´de 20 milyon ton civarı iç fındık ihracatıyla 121 milyon dolar gelir elde etmişti. Şirketin sahibi Mustafa Poyraz, Fiskobirlik´in devreden çıkarılıp üreticiye destekleme getirileceğini yıllar öncesinden öngören bir isim.
Ordu´daki bürosunda konuştuğumuz Poyraz, "Bu sene 600 - 650 bin ton fındık çıkar. Türk köylüsü güçlendi, bilinçlendi. Artık mahsulünün değerini anladı. Ucuza fındık satmayacak. Fındık çok olduğunda 4
liranın altında, az olduğunda 5 liranın altında fındık vermiyor. Zaruri ihtiyaçları için zaten devletten dekar başı 150 lira destekleme geliyor. Geçen sene rekolte 450 bin ton, fiyat da 4.5 - 5 lira oldu. Bu sene 600 - 650 bin ton fındık var. Fiyat 4 - 5 lira arası olur. Fazlasını konuşmak popülizm olur. Serbest piyasadan dönüş olacak diye kimse beklemesin" diyor.

Mustafa Poyraz´ın fındık piyasasıyla ilgili diğer düşünceleri ise şöyle:
"Çiftçi bir - iki sene içinde düz ovadaki verimli arazideki fındığın yarısını sökecek. Çünkü destek alamıyor. Kısa sürede Samsun, Bafra, Adapazarı, Akçakoca ovalarında fındık sökülecek. Sökülünce arz - talep denge bulacak. Fiyatlar yükselecek.

Karadeniz´de araziler mirasla giderek küçülüyor. Ordu ve Giresun´da ortalama arazi 20 - 25 dönümü geçmez. 2 ton fındığı olan aile 4 liraya satsa ne olur 5 liraya satsa ne olur. Destek sistemi 3 yıl sonra bitiyor. Bence ne olacağı belli. Devlet tamamen fındıkla geçinenleri tespit edecek. Bu da 100 üreticiden 35´i. Bunlara destek devam edecek.
Lisanslı depoculuk çalışması da sürmeli. Bundan sonra serbest piyasada batan batar, çıkan çıkar. Mühim olan köylüyü primle desteklemek. Köylü malını satmasın, dirensin. Devletten destek, bankadan kredi alıyor, malını istediğinde satacak." Poyraz, çikolata üretmeye başlayacaklarını da söylüyor.

ÜRETİCİNİN TEMSİLCİSİ DİYOR Kİ...

`10 dönümün altında arazisi olan fiyata bakmıyor, satıp gidiyor´
Giresun Ziraat Odası Başkanı Özer Akbaşlı, 2006´da yapılan Türkiye´nin en büyük tarım mitingini örgütleyenlerin başında geliyor. Akbaşlı, "İyi fiyat için kavga etmek lazım. TMO depolarında 300 bin ton civarı fındık var. TMO, 2008 ürünü fındığın kilosunu 5.2 liradan satıyorsa bizim de 6 lira istememiz lazım. Parayı getiren fındığı alır" diyor.
Türkiye´de fındıkta serbest piyasa şartlarının tam anlamıyla sağlanamadığını dile getiren Akbaşlı, şunları söylüyor:
"Fındık üreticisi Hasan Amca´ya diyorsunuz ki, `Ben devlet olarak artık fındığını almıyorum. Arazinin metrekaresine göre sana destek oluyorum. Fındığını istediğin yere sat.´ Hasan Amca tüccara gitti. Tüccar diyelim 1 lira verdi. Hasan Amca bunu beğenmediğinde malını lisanslı depoya götürüp bırakması ve ürün senedi alabilmesi lazım. Pekiyi depo nerede? Yok. Şimdi TOBB el attı. Ama halen TOBB üyeleri `Lisanslı depoculuk bir an önce hayat geçirilmeli´ diyor. Serbest piyasanın ikinci yılındayız, hâlâ yok."

`Gurbetçiler büyük sorun´
Ziraat odalarının fındığı ön plana çıkarmasıyla çiftçinin biliçlendiğini de anlatan Akbaşlı, fındığın en büyük sorunlarından birisinin de Avrupa´da yaşayan ve izinlerde fındık hasadına gelen Karadenizliler olduğuna dikkat çekiyor. Akbaşlı şunları anlatıyor:

"Odamızın 10.500 kayıtlı çiftçisi var. Çoğu gurbetçi. Yüzde 70´i fındıkla geçinmiyor. Yüzde 60´ının arazisi 10 dönümün altında. İzinde fındıklarını ucuza satıp, dönüyorlar.
Mirasla küçülen araziler de büyük sorun. 25 dekarda en az 4 ton fındık olur. Bu fındık 5 liraya satılırsa 20 bin lira eder. Bununla da geçinilir. Ancak bizde araziler 12 - 13 dönüm. 1 ton fındıkla nasıl geçinilir?"

`Gelir desteği hariç sistem çöktü´
Ordu Ziraat Odası Başkanı Nejat Avcı´ya göre fındık fiyatının 5.5 - 6 lira arasında olması lazım. Avcı, "Bunun altında bir fiyat fındığa ihanet olur. Üretici, fındığı ihtiyacı kadar pazara getirirse fiyat artacak. Bunun için dekar başı 150 liralık desteğin eylülde ödenmesi lazım. Eylülde herkesin borcu var. Fındığın hepsi piyasaya eylülde geldiği için ucuzluyor" diyor.

Devletin 2009´da açıkladığı fındık stratejisinde de önemli eksikler olduğunu dile getiren Avcı şöyle devam ediyor:
"Fındığı söküp alternatif ürüne geçenlere destek verilecekti. Bununla ilgili tek müracaat yok. İhtisas borsası ve lisanslı depoculuk da gerçekleşmedi. Alan bazlı gelir desteği dışında strateji çöktü. Asıl sıkıntı 2011´de başlayacak. Gelir desteğinin ne olacağı belli değil. 1200 üretici Fiskobirlik´ten parasını alamadan öldü. Devlet Fiskobirlik´in borçları konusuna el atmalı. Yönetici hatası varsa, bu kişiler hesap vermeli. Fındığın yalnız fiyatını konuşarak problem çözülmez.

Arazi toplulaştırmasıyla güçlü üreticilerin ortaya çıkması lazım. Üretici profili de tekrar çizilmeli. Belediye zabıtasından hemşireye kadar herkes fındık üreticisi. Geçimini yalnız fındıktan sağlayan güçlü üreticilere ihtiyaç var. Ancak bu şekilde verimlilik ve kalite artırılabilir."

Çikolatadaki fındık 5 kat değerli
- 2007 yılında dünyada 6 milyon ton çikolata ve çikolatalı ürün imal edildi.
- Bu ürünlerin piyasa değeri 76.9 milyar dolar civarında.
- Ortalama çikolatalı ürün içindeki fındık oranı yüzde 11.
- Tüketicinin çikolata içindeki yüzde 11´lik fındığa ödediği para 8.4 milyar dolar.
- Dünyada kabuklu fındık üretiminin yüzde 80´i (650 bin ton) çikolata sektöründe kullanılıyor. 
- 650 bin ton fındık için dünya çikolatacılarının ödediği para yaklaşık 1.6 milyar dolar.
-Yani, büyük bölümünü Türk üreticisinin sattığı fındık ile çikolata içindeki aynı fındığın fiyat farkı 6.8 milyar dolar. Çikolataya giren fındık  5 kattan fazla değerleniyor.
Serkan Arman/Milliyet