Kira sertifikalarının iç borçlanmadaki payları artıyor!
Hazine’nin en sık kullandığı DİBS satış tercihi ihaleler oluyor. 1996'dan beri tercih edilen doğrudan satış yöntemi, her çeşit DİBS’in ihracında kullanılmıyor. Bu yöntem, özellikle Kira Sertifikası ve Döviz Cinsi Devlet Tahvili’nin satışı için tercih edilir.
Dünya Gazetesi köşe yazarı Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz bugünkü köşesinde Hazine'nin kira sertifikası ihraçlarını kaleme aldı.
İşte Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz 'Hazine’nin doğrudan satışları ve kira sertifikaları üzerine notlar' başlıklı yazısı...
DİBS’lerin satışında kullanılacak yöntemin az maliyetli, senetleri geniş halk kitlelerine iletebilen ve kolay uygulanabilen bir yöntem olması, iç borç yönetiminin başarısında önem arz eder. Bu durum senetlerin farklı satış tekniklerine bağlanması gerekliliğini ortaya çıkarır.
Hazine’nin en sık kullandığı DİBS satış tercihi ihaleler oluyor. İhale yöntemiyle senet ihracı 1985'in 2'nci yarısından itibaren önemli hale gelmesi sebebiyle DİBS’lerin daha düzenli ihracı ve yönetimi oluştu.
Fakat iç borçlanmada ihale yöntemine ek olarak, Hazır Satış (TAP), Halka Arz ve Doğrudan Satış yöntemleri de ortaya çıkar ve bu ihraç yöntemlerine göre de DİBS’ler de farklılaşır.
1996'dan beri tercih edilen doğrudan satış yöntemi, her çeşit DİBS’in ihracında kullanılmıyor. Bu yöntem, özellikle Kira Sertifikası ve Döviz Cinsi Devlet Tahvili’nin satışı için tercih edilir.
Kira Sertifikası, bir varlığa sahip olma veya ondan faydalanma hakkını gösteren, sertifika sahibine belirli süreçlerde sabit veya değişken kazanç sunan, ikincil piyasalarda alım satımı yapılan faizsiz bir menkul değer.
Bu nedenle bir varlığın, bir gayrimenkulün veya bir hakkın menkul kıymete çevrilmesiyle bir finansal araç meydana getirilir. Böylece de likit olmayan gayrimenkuller likit yapılmış olur.
Kira Sertifikasının uluslararası piyasalardaki bilinen ismi sukuk’tur. Sukuk, İslami finans açısından faizin haram şekilde görülmesiyle, mütedeyyin kesimin faydalanabileceği şekilde yapılandırılmış bir menkul kıymet. Hazine, Kira Sertifikasını ihraç ederek alternatif bir yatırımcı kesime ulaşır. Ayrıca yurt dışı ihraçlarda özellikle Körfez sermayesine de ulaşmak planlanır. Elbette Kira Sertifikalarına İslami finans bakış açısı bulunmayan yatırımcılardan da talep gelir.
Ekim 2012'den itibaren Hazine, bünyesindeki Varlık Kiralama Şirketi’nce ihraç edilen TL Kira Sertifikası’ndan sonra bu menkul kıymetlerinin çeşitlerini artırdı ve Kira Sertifikalarının satışı TL yanında altın ve dövizle de yapılmaya başlandı.
Doğrudan satış yöntemiyle ilk başta yurt içi ve yurt dışı piyasada kurumsal yatırımcılara ilişkin ihraç edilen TL Kira Sertifikası, 2017 yılından itibaren Altın Tahvili ve Altına Dayalı Kira Sertifikası olarak bireysel yatırımcılara, 2019 Şubat'ta başta emeklilik ve yatırım fonları olacak şekilde kurumsal yatırımcılara yönelik de ihraç başlatıldı.
Doğrudan satış yöntemiyle Kira Sertifikası haricinde ihraç edilen Altın Tahvili ve Döviz Cinsinden Devlet Tahvillerinin de Hazine’nin ihraç listesine dahil edilmesiyle, 2018 Aralık'tan itibaren Altın Tahvili ile Avro ve Dolar Cinsi Devlet Tahvilleri de doğrudan satış yöntemiyle ihrac edilmeye başlandı.
Doğrudan satış yöntemi, TCMB aracılığıyla ihale yapılmadan senet ihracına imkan sunar. TCMB, bu satışla ilgili olarak Hazine’nin mali ajanlığını gerçekleştirir. Hatta TCMB’nin bu idari işlemler sebebiyle yaptığı harcamaları da Hazine tarafından giderilir.
Doğrudan satış yönteminde, Kira Sertifikaları’nın ve DİBS’lerin başlangıçta kime ve ne kadar satışının yapılacağı belirlenidr. Satışın gerçekleştirileceği kesimler; kamu kurumları, katılım bankaları, kamu/özel bankalar ile diğer finansal kuruluşlar olur. Hazine bu kurumlara satışı doğrudan gerçekleştirir.
Doğrudan satışın yapıldığı kurumlar, senet taleplerini doğrudan Hazine’ye belirtir ve Hazine bu talebi değerlendirerek, piyasa koşulları kapsamında senedin getirisi hesaplanarak ve karşı tarafla da mutabakat yapılarak senet ihraç edilir (HMB, Kira Sertifikası Yatırımcı Kılavuzu).
Son senelerde DİBS ihraç yöntemleri arasında doğrudan satış yöntemi ağırlık kazandı. Çünkü tüm iç borçlanma araçları arasında Kira Sertifikası (TL, altın ve döviz) ve Altın/Döviz Cinsi Devlet Tahvili satışı hız kazandı. Bu iki unsur arasında pozitif bir etkileşim var.
Söz konusu etkileşimin rakamsal şekilde kanıtlanması için, hem ihraç edilen DİBS’ler içindeki çeşitli Kira Sertifikalarının aldıkları paya hem de Kira Sertifikası/DİBS’lerin ihraç yöntemleri için doğrudan satış yönteminin payı değerlendirilmeli.
- Kira Sertifikalarının tüm iç borçlanma araçları içindeki payı, ilk ihraç edildiği yıl olan 2012 yılında yalnızca yüzde 1,6 idi. 2015'te bu pay yüzde 4 oldu.
- Son 3 sende Kira Sertifikalarının çeşitleri arttı ve iç borçlanma araçları içindeki payı da artışa geçti. TL Cinsi Kira Sertifikasının son 3 senede satışında TL’deki değer kaybı sebebiyle durağanlık görüldü.
- Son 3 senede Altın ve/veya Döviz Cinsi Kira Sertifikası/DİBS satışında sıçramalar meydana geldi. Özellikle 2020 yılı itibariyle Döviz Cinsi Tahvil ve Döviz Cinsi Kira Sertifikası tüm iç borçlanma araçları arasında yüzde 27,5’lik paya sahip oldu.
- Hem Altın ve Döviz Cinsi Devlet Tahvillerinin hem de Kira Sertifikalarının ihraç yönteminin doğrudan satış olması sebebiyle, bu yöntem ihale yönteminin yanında önemli hale geldi. Hazine, 2018'in ardından iç borçlanmada ihale yöntemi yerine doğrudan satış yönteminin kullanımını genişletti.
- Faizsiz menkul kıymet olan Kira Sertifikası ihracında genellikle faizsiz bankacılığın temsilcisi katılım bankaları rol alıyor. Fakat katılım bankaları, ihale sisteminin temel taşıyıcısı piyasa yapıcılar arasında bulunmuyor. Bu sebeple Kira Sertifikaları doğrudan satışla ihraç edilirken, piyasa yapıcılığı sistemi dışında kalan katılım bankaları Hazine’ye kaynak olmada doğrudan satış yöntemiyle devreye alınıyor.
- Hazine ihale yönteminde, kamuoyuyla DİBS ihale takvimini ve ihale sonuçlarını açıkladığından, bu yöntemde şeffaflık ön planda. Oysa doğrudan satış yönteminde ihale gerçekleştirilmez. Kira Sertifikası gibi senetlerin başlangıçta kime ve ne kadar satılacağı belirlenmiştir. Bu sebeple doğrudan satışın ihale yöntemi kadar şeffaf olmadığı söylenebilir.
Sonuçta Hazine son zamanlarda yükselen Altın ve/veya Döviz Cinsi DİBS/Kira Sertifikası ihraç ederken ve özellikle kamu bankaları (ticari ve katılım) bu senetlerin alıcılarındanken, kamu bankalarının (ticari ve katılım) TCMB’deki hesaplarına döviz transfer ediyor ve senetler TCMB’deki teminat hesaplarına iletiliyor.
