Lehman Brothers faciasının bir yılı doldu

Kimsenin şampanya kadehlerini kaldırıp kutlamayacağı türden bir yıldönümü yaklaşıyor

15 Eylül. 155 yıllık ABD'li Lehman Brothers bankasının iflas ettiği, yani küresel ekonomi için "Lehman'dan önce ve Lehman'dan sonra" olarak hafızalara kazınan tarih. Dünya çapında hükümetler deviren, ülke iflaslarına neden olan küresel krizde başlangıç vuruşu Lehman'ın iflas ettiğini resmen açıkladığı 15 Eylül'de atılmıştı. Bir yıl önce ABD'nin en büyük bankalarından biriyken Lehman'ın iflası küresel piyasalarda adeta şok etkisi yaratmış, bankalar birbirlerine bile borç veremez hale gelince finansal sistem çöküş noktasına gelmişti. Bir hafta boyunca bankaya alıcı çıkmayınca Lehman iflas başvurusunda bulunmuştu. Hatta Lehman'ın çöküşünden kısa bir süre sonra bir diğer yatırım bankası Merrill Lynch de 50 milyar dolara hisselerini Bank of America'ya devrederek iflastan son anda kurtulmuştu. Sigorta devi AIG ve WaMu'nun sonu da Lehman gibi olmuştu. Wall Street'in en büyük bankalarının düştüğü bu durum ise küresel piyasalara sert satışlar olarak geri dönmüştü. Ekonomi tarihine "Kara Ekim" olarak geçen bu süreçte ABD'den Avrupa'ya Latin Amerika'dan Asya'ya kadar bir çok piyasada sert kan kayıpları yaşandı. Dow Jones ise başlı başına yüzde 50'ye yakın erimişti. Mart rallisi sonrasında ise Dow Jones kritik 9 bin puan seviyesini kırarak krizden çıkış umutları verdi. Şimdi bu "finansal kıyamet"in ardından geçen bir yılın ardından bugün akıllarda kalan tek bir soru var; Eğer Lehman kaderine terk edilmeyip de kurtarılsaydı küresel kriz bu boyutta bir felakete dönüşür müydü? Ancak görülen o ki, bundan sonra hem piyasalar hem de küresel ekonomi, kriz öncesi coşkulu seviyelerine asla geri dönmeyecek ve "yeni bir normal" seviye kabul edilecek.

Krizin Arka Perdesi: Hedge Fon Faktörü
20'inci yüzyılın finansal piyasalarında bankacılık sisteminin sahip olduğu etkinlik, 21'inci yüzyılda adeta "üçüncü tür" olarak nitelendirilebilecek yeni bir piyasa aktörüne geçmişti: "Hedge Fonlar". Son 100 yıl boyunca büyüdükçe büyüyen hedge fonlar 2008'e gelindiğinde yönettikleri 3,5 trilyon dolar varlıkla bankacılığa alternatif bir rakip haline gelmişti. Daha çok yüksek gelirli yatırımcılara hitap eden ve yüksek riskli yatırımlarıyla tanınan hedge fonlar, kriz öncesinde piyasada yaptıkları yüklü alımlarla mortgage balonunun şişmesinin de sorumlusu ilan edilmişlerdi.

Ancak Baring Plc'nin iflası, 1990'ların sonunda Asya mali Krizi ve Rusya'nın dış borçlarını ödeyemeyeceğini açıklayınca ABD'li hedge fon şirketi Long Term Capital Management'ın iflası gibi kritik dönemeçlerden sıyrılan hedge fon sektörü bu kez eskisi gibi şanslı değildi. Çünkü finansal sistem o kadar küreselleşmiş ve birbiri içine geçmişti ki biri hapşırsa diğerinin hasta olmaması mümkün olmayacaktı. Bunu gören hedge fonlar da Lehman'ın iflas başvurusunu açıklamasının ardından elindeki varlıkları toplu olarak satışa gitti. Hedge fonların bu hamlesi ise piyasaların adeta komalık olmasına neden oldu. Bu nedenle de hedge fonlar hem krizi tetikleyen varlık balonlarını şişiren, hem de ekimdeki satışları hızlandıran taraf olarak krizin "kötü çocuğu" ilan edildi.

LİBOR, VIX ve TED gündelik terimler haline geldi
Lehman sonrası Libor ve VIX gibi terimler artık gündelik hayatın bir parçası haline geldi. Risk algılaması ve para piyasalarının durumunu ortaya koyan bu endeks ve veriler Lehman'ın çöküşü sonrası tepetaklak oldu. Bankalararası borçlanmada kullanılan 3 aylık dolar libor faizi yüzde 4,81 seviyesine kadar fırladı, bankalar birbirine para musluğunu sonuna kadar kapadı, para piyasaları dondu. Mart ayında başlayan rallinin ardından ise libor gevşedikçe gevşedi ve son olarak cuma günü ise yüzde 0,29 seviyelerindeydi. Risk iştahını gösteren "korku endeksi VIX" ise 80,86 puan seviyelerine kadar çıktı, küresel yatırımcı riskli gördüğü tüm varlıklardan kaçtı. Cuma günü itibariyle ise VIX 23,67 puan seviyesine kadar düşmüş durumda.

Lehman neden battı?
Lehman'ın en önemli 3 batış sebebi yetersiz sermaye, yüksek kaldıraçlı ve aşırı riskli yatırımlar ile 32,8 milyon Lehman tahvilinin bir günde manipülatif etki yaratan açığa satışı oldu. Piyasalar için Lehman'ın bu denli öneminin olmasınin sebebi ise Lehman'a ait tahvillerin Wall Street'in büyük isimleri tarafından satın alınmış olmasıydı. Dolayısıyla Lehman'la ilgili bir risk sistemin tümünü ilgilendiriyordu. İflas başvurusu sırasında ise sadece Citigroup ve sonradan devlet korumasına alınan Bank of New York Mellon'un elinde bile 138 milyar dolarlık Lehman tahvili bulunuyordu. Krizin ilerleyen dönemlerinde Washington Mutual (WaMu) ile birleşen JP Morgan Chase ise Lehman Brothers ile en fazla işlem yapan kurumdu.

Lehman'ın Çöküş Haritası
- 15 Ağustos: Lehman gayrimenkul varlıklarını satmaya çalıştı ancak alıcı çıkması
- 20 Ağustos: Lehman gibi zor durumda olan Merrill Lycnh olası alıcı olarak görülen Güney Kore ile görüşmeye başladı.
- 24 Ağustos: Lehman CEO'su Richard Fuld görevinden alındı.
- 27 Ağustos: Temasek, Merrill Lynch ve yeni CEO John Thain'e desteğini bildirdi.
- 27 Ağustos: Lehman varlık yönetimi için alıcı aramaya başladı.
- 31 Ağustos: Güney Kore Lehman'dan hisse almak için görüşmeler sürdürmeye başladı.
- 3 Eylül: İngiliz HSBC ile Çinli bir bankanın Lehman'ı satın alacağı söylentileri ortaya çıktı.
- 7 Eylül: Fannie Mae ve Freddie Mac devletleştirildi.
- 11 Eylül: Lehman resmen satışa çıkarıldı.
- 13 Eylül: New York FED, Lehman'ın çöküşünü görüşmek üzere acilen toplandı.
- 15 Eylül: Lehman iflas başvurusunda bulundu. Merrill Lynch, Bank of America ile anlaşmaya vardı. FED bankacılık sistemine 70 milyar dolar aktardı.
Referans