Mustafa Erdik olası İstanbul depreminin hazırlıklarını anlattı!

Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Mustafa Erdik ile İstanbul’un deprem hazırlıkları, olasılıkları ve sonrasını konuştuk.

- Depreme riskli bölgelerde durum nasıl? Olağan dışı bir hareketlilik var mı?

Van’da artçı şoklar yavaş yavaş azalıyor. Zaten öngörümüz de buydu. Depremden altı sekiz ay sonra normal seviyeye gelecekti. İki üç ayda bir 4 büyüklüğünde bir deprem olması normaldir. İstatistiklerin dışında bir anormallik yok. Simav’da hareket devam ediyor. Çok kırıklı bir bölge ve deprem fırtınası dediğimiz olay Simav ve çevresinde sürüyor. Daha büyük bir deprem beklemiyoruz. Ama Türkiye’nin her yerinde her zaman fay hattı yoksa 6.5 büyüklüğünde fay hattı varsa 7 ve daha büyüklüğünde depremler olması mümkün.

- Marmara’da durum nasıl?

Tektonik hareketler açısından Marmara bölgesinde 400 civarında cihaz sürekli deprem kaydı yapıyor. Dünyanın en iyi izlenen bölge denizlerinden birisi şu anda. Marmara’da 1000 metre derinde 5 tane deniz dibi cihaz çalışıyor. Bu sinyaller fiberoptik kablolarla terminallere kesintisiz veri aktarıyor. Deniz dibi gözlemin karşılığı olarak erken uyarı kapabilitemiz kapasitemiz artmıştır. Erken uyarı ortalaması 8 saniyedir, yerine göre 3 saniye de 15 saniye de olabilir. Bu depremin nerede başlayıp sinyali nereye verdiği ile bağlantılıdır. Kandilli 300 kadar zayıf ve kuvvetli yer hareketi istasyonu işletiyor. TÜBİTAK, AFAD ve diğer üniversiteler de Marmara’yı gözlemliyor.

- Deprem erken uyarı sistemi ne düzeyde çalışıyor? Kurumlarla bağlantı nasıl?

Tüm sistem şu anda revize ediliyor. Valiliğimiz kanalı ile 100 adet ilave cihaz geldi, yazılımlar, kayıt sistemleri veri iletişim sistemleri yenileniyor. İGDAŞ’a ait 750 adet bölge regülatörü var. Yaklaşık 110 regülatöre deprem kayıt cihazları yerleştirildi. Bu cihazlar Kandilli’den erken uyarısını sinyalini alır almaz faaliyete başlıyorlar ve o bölge için belirlenmiş eşik değerler aşılırsa hemen sistemdeki gazı kesiliyorlar. Aynı sistem  Marmaray  tüp tüneli ve Avrasya tüneli için de benzer sistem kurulacak.

- Deprem acil müdahale sistemi nasıl çalışacak?

Öncelikle İstanbul Valiliği İl Afet Acil Durum Müdürlüğü ile beraber için deprem ve afet bilgi sistemi oluşturuluyor. İstanbul’un meskun tüm bölgelerinde 100’e yakın noktada kurulu cihaz sayısı 200’e çıkartılarak acil müdahale sistemi kurulacak ve deprem sonrasındaki hasarlar bu cihazlarla tespit edilecek.

- Beklenen İstanbul depremi ile ilgili güncel tahmininiz var mı?

Ana Marmara fayında 7 ve daha büyük bir depremin meydana gelme olasılığı yıllık yüzde 2’dir. Bu düzeyde deprem tehlikesine maruz diğer iki kent San Francisco ve Tokyo’dur. İstanbul’da 7 büyüklüğü ve üstünde bir deprem her an olabilir. Marmara’daki depremler karakteristiktir. Ya 7 ve üstünde büyüklükte olur ya da 5 ve altında. Ortası yok. 6 büyüklüğünde çok az deprem görülür.

- İstanbul’da 7 ve üzeri büyüklükte bir depremde kaç bina yıkılır, kaç kişi hayatını kaybeder? Projeksiyonunuz var mı?

Nüfusu 15 milyon olarak hesaplıyoruz. İstanbul’da yaklaşık 1 milyon 200 bin adet bina bulunmaktadır. Olası deprem sonrasında mevcut binaların yüzde 30’unda (%25-%35) az hasar, yüzde 11’inde (%8-%15) orta hasar, yüzde 2’sinde (%1-%3) ağır hasar ve yüzde 0.5 (binde beş) (%0.3-%0.8) tümden yıkılma olabileceği tahmin edilmektedir. Can kayıpların ortalama olarak nüfusun (binde iki) yüzde 0.2’si (%0.1 - %0.3) olarak tahmin edilmektedir. Başka bir değişle 30 bin binanın ağır hasarlı ve yıkık olacağı 30 bine yakın da can kaybı olacağı tahmin ediliyor. Hastane bakımı gerektirecek yaralı sayısı nüfusun yüzde 1’i civarında olacaktır. Ortalama 400 bin ailenin deprem sonrası, gerek hasar ve gerekse deprem korkusu nedeni ile acil barınma ihtiyacı doğacağı beklenmektedir.

- Marmara’da tsunami riski var mı?

Marmara ve İstanbul için tsunami riski var ama en çok risk Girit ve Kıbrıs dalma batma zonları dolayısıyla Güney Ege ve Akdeniz kıyılarımızda Fethiye’de var. İstanbul’daki geçmiş büyük depremlerde tsunami görülmüştür. İstanbul’da deniz dibi batimetrisinin topografyasına uygun olduğu yerlerde olan yani yavaş yükselen yerlerde tsunami riski var. Pendik, Tuzla bölgesi oralardaki sanayi tesisleri etkilenebilir. Marmara’daki tsunami Japonya’daki gibi olmaz. Hatta depremden hemen sonra da olmaz, bazen deniz içide büyük heyelanlardan dolayı bir gün sonra da tsunami meydana gelebilir. Bu nedenle Marmara için tsunami uyarısı vermek oldukça zordur. 

Köprüleri dakika dakika izliyoruz

- Siz köprüleri aralıksız izliyorsunuz, köprülerde durum nasıl? En ufak bir aksilik görülebiliyor mu?

FSM’yi dakika dakika Kandilli’nin kurduğu cihazlarla izliyoruz. En ufak bir yapısal problemi aksaklığı anında farkederiz. Ağır hizmet veren asma köprülerde her 10-20 yılda bir yüzey kaplamasının ve her 40-50 yılda bir askı halatlarının bakımı gerekebiliyor. FSM’deki bakım artık şarttı. Birinci köprünün de belli bir süreden sonra bakıma girmesi asfaltının değişmesi gerekir. Deprem açısından her iki köprüde de hiç bir problem yok.

- İstanbul’un ulaşım yollarında deprem sonrası ne sorun olur?

İstanbul’da korkulacak tek şey yolların üstünden geçen yaya üst geçitleridir. Onlar her ne kadar küçük köprülerse de bir deprem esanasında yıkılıp tüm yolları kilitleyebilir. Enkazı kaldıracak vinç ve ağır makinalar da ulaşamaz. Bir standart dahilinde yapılmadığı için bu üst geçitler acilen elden geçirilmesi gerekiyor.

- İstanbul’da depreme hazır olmayan ne var?

İstanbul’un elektrik sisteminin depreme hazır olmadığını düşünüyorum. Trafo merkezlerinin yaklaşık yüzde 25’inin deprem sonrasında devre dışı kalacağını tahmin ediyoruz. Riski deprem sonrası İstanbul’a uzun süre elektrik verememesi demek olur, ayrıca enterkonnekte sisteme de zararı olur.

İstanbul depremini beklerken

- 400 cihaz sürekli Marmara’yı kaydediyor

- Akkuyu’dan daha az riskli yer yok

- İGDAŞ dünyanın en iyi doğalgaz deprem koruma sistemini kurdu

- Köprü ve viyadükler depreme hazır

- Yaya üst geçitleri büyük tehlike

- Elektrik sistemi depreme hazır değil

- Marmara dünyanın en iyi izlenen denizi

- İstanbul’da deprem 7 ve üzerinde olacak, yaklaşık 30 bin binanın ağır hasarlı ve yıkık olacağı 30 bine yakın can kaybı olacağı tahmin ediliyor. (15 milyon nüfus üzerinden hesapla)

Vatan/Burak KARA