Spor kulüplerinin kripto para üretmesi mantıklı mı?
Dünya Gazetesi köşe yazarı Tuğrul Akşar, bugünkü köşesinde spor kulüplerinin kripto para piyasalarına dahil olmasını ve fan tokenları kaleme aldı. İşte Tuğrul Akşar'ın 'Spor kulüpleri için yeni para yaratma araçları olarak kripto para ve fan tokenlar' başlıklı yazısı...
Ekonomik ve finansal yetersizliklerle Kovid-19 salgınının yarattığı gelir kaydı kulüpleri yeni finans kaynağı arayışlarına yöneltti.
"Bugün pek çok spor kulübünün fan token’ı bulunuyor. Bunlar arasında; Paris Saint Germain, FC Barcelona, Atlético Madrid, Juventus, AC Milan, AS Roma, Professional Fighters League ve Aston Martin Cognizant gibi dev isimler yer alıyor" değerlendirmesinde bulunan Tuğrul Akşar, konuya ilişkin yazısında şu ifadelere yer verdi:
Futbol kulüplerinin içinde bulundukları ekonomik ve finansal yetersizlikler, pandemi kaynaklı gelir düşüşleriyle de birleşince, kulüpler yeni kaynak arayışına yönelmek durumunda kaldılar.
Nitekim bu kapsamda en son Fenerbahçe 9 Ağustos 2021’de, Fenerbahçe Token’ı piyasaya arz ederek, 268 milyon 500 bin TL ek gelir elde etti.
Her ne kadar token veya coinler bir finansal ürün olmasa da, birer digital varlık ve dijital para olarak karşımıza çıkıyor, kripto para olarak adlandırılan bir eko sistem içinde yer alıyorlar. Biz bu yazımızda kripto paranın ve dijital varlığın futbol kulüplerine sağladığı gelir olanakları ile futbol tüketicisi açısından bu spekülatif yatırımın olası riskleri üzerinde duracağız?
Dijital varlıklar ve dijital paralar kulüpler için önemli hale gelmeye başladı
Günümüzde birçok spor kulübü çeşitli amaçlarla token üretiyor. Küresel olarak genellikle kripto para olarak tanımlanan tokenlar, çeşitli amaçlarla kulüpler tarafından arz ediliyor.
Üretilen tokenların içinde en yaygın olanı ise, belirli bir ürün ya da hizmete erişmek için üretilen utility tokenlardır. Bu tokenlar ile taraftarlar sahip oldukları token’ları bazı uygulamalar üzerinden cüzdanlara çekip başta bilet olmak üzere, logolu ürün satın almak vb. çeşitli kulüp etkinliklerinde kullanabilme olanağına sahip olabiliyorlar. Bu kapsamda çıkartılan taraftar tokenlarından kulüpler milyonlarca dolar para kazanabiliyorlar.
Futbol takımları, taraftar token tekliflerinde hala ana itici güç olsa da trend diğer branşlara da yayılıyor. NBA, NHL ve MLB takımlarının da bu kripto eko sistemi içinde yer alacakları konuşuluyor.
Ya da daha açık bir ifadeyle bu dijital varlıklara veya dijital (kripto) paraya yatırımın rasyonel olup olmadığını sorgulayacağız.
Öncelikle coin, alt coin, token ve blockchain ne anlama geliyor, bu kavramları kısaca açıklayalım.
Coin mi, Token mı?
Blockchain: Ekim 2008’de yaşamımıza giren, teknolojik alt yapının sağladığı olanaklar ile kripto paraları aynı cüzdanda saklayabilen, dağıtabilen, artırabilen, yüksek güvenilirliğe sahip bir ağdır. Blockchain temel olarak bir kripto para cüzdanıdır. Bu cüzdanda çok sayıda kripto para, blok zincirindeki tüm bilgisayar sistemleri ağında çoğaltılabilir ve dağıtılabilir. Bu bağlamda yapılan işlemlerin dijital bir defteri olarak ta değerlendirilebilir. Zincirdeki her blok bir dizi işlem içerir ve blok zincirinde her yeni işlem gerçekleştiğinde, bu işlemin bir kaydı her katılımcının defterine eklenir. Bir sanal para sistemi olarak tanınan Bitcoin uygulaması, tamamen Blockchain teknolojisinin ürünüdür. Blockchain teknolojisi, kısaca, güvenmediğiniz kişilerle veri paylaşmanın güvenli bir yolu diyebiliriz. Blockchain, operasyonlarını bir bilgisayar ağına yayarak, Bitcoin ve diğer kripto para birimlerinin merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan çalışmasına izin verir. Bu sadece riski azaltmakla kalmaz, aynı zamanda işlem ve işlem ücretlerinin çoğunu da ortadan kaldırır. Blockchain ağındaki işlemler, binlerce bilgisayardan oluşan bir ağ tarafından onaylanır. Bu, doğrulama sürecindeki neredeyse tüm insan katılımını ortadan kaldırarak daha az insan hatası ve doğru bilgi kaydı ile sonuçlanır ve Blockchain, üçüncü taraf doğrulama ihtiyacını ve bununla birlikte bunların maliyetlerini ortadan kaldırır.
Bir blockchain üzerinde dağıtılan veriler, aynı anda bir yerde veya birden fazla yerde saklanmaz; bu da, saklanan verinin halka açık olduğu ve bu sayede internetteki herkes tarafından erişilebilir durumda olduğu anlamına gelir. Veriler milyonlarca cihaz tarafından eş zamanlı olarak barındırıldığı için saldırıya uğramaya eğilimli bu verilerin merkezi bir sürümü yoktur.
Blockchain ne kadar güvenli?
Blockchain protokolü ne kadar güvenli olursa olsun, bilgisayar korsanları en korumalı sistemleri bile aşabiliyor. Geliştiriciler Blockchain’in güvenli kalması için denenmiş ve test edilmiş yöntemler kullansa bile, verilerin güvenli olmayan şekilde bulunduğu durumlar olabiliyor. Blockchain ağındaki düğümlerin, verilerin karşılaştırılmasının yapılabilmesi için sürekli iletişim halinde bulunma zorunluluğu vardır. Bir hackerın bir düğümün iletişimini ele geçirmesi durumunda, gerçekleştirilebilecek sahte işlemler, bu protokolü yanıltabilir. Kriptopara korsanları ve onların denedikleri yöntemler, blockchain ağının gerçekten ne kadar güvenli olduğunu açık bir şekilde gösteriyor.
Token ile Coin arasındaki fark
En basit hali ile ifade edilecek olunursa, tokenlar kendi blok zincirine sahip olmayan, önceden var olan bir blok zinciri üzerinden üretilen varlıklardır. Token ve çeşitleri Blockchain sisteminde olduğu gibi transfer edilebilme özelliğine sahiptir. Bu şekilde tıpkı dijital paralardakine benzer bir çalışma prensibine sahiptir. Değer, ürün ve hizmeti temsil eden varlıklar token olarak adlandırılabilir. Tokenlar hangi platform içerisinde yer alıyorsa onun değerinin yükseltmek adına üretilebilmektedir. Tokenları dijital bir varlık olarak tanımlamak mümkündür. Transfer edilebilme özelliği olan dijital mülk olarak bilinen tokenlar, bir platformun bütün yönlerinden yarar sağlayabilmektedir.
Bu kapsamda bu kavramları kısaca daha detaylı olarak açıklamakta yarar var.
Token nedir?
Token kendi blockchain sistemi olmayan, bir coin’in blockchain sisteminde çalışabilen dijital bir varlıktır. Tokenı sadece belirli bir sistem içinde amacı dahilinde tercih edebilirsiniz. Token’ı bir futbol maçı bileti olarak düşünürsek, bu bilet ile sadece stadyuma girebilirsiniz, başka bir ödeme gerçekleştirmeniz olanaksızdır.
Üç ana token çeşidi vardır. Bunlar, hizmet token’ı, menkul kıymet token’ı ve hisse senedi token’ı olarak ifade edilebilir. Bir hizmet token’ı, yazılım, dijital içerik vb. gibi hizmetlere ya da ürünlere erişim imkanı verir. Bir menkul kıymet token’ı gerçek hayattaki fiziksel varlıkları temsil edebilir. Bir hisse senedi token’ı da bir şirkette kısmi sahipliğe karşılık gelir.
Coin nedir?
Coin ise token’a göre bir para değişim aracı görevi yapmaktadır. Coin’i para ile ayıran tek fark dijital bir formda olması yani fiziksel olarak bir varlığa sahip olmamasıdır. Coin’lerin, birçok kurum ve kuruluş tarafından gelecekteki en önemli para birimi statüsüne yükseleceği öngörülüyor. Coin, kripto veya dijital para olarak diye de adlandırılmaktadır. En popüler coin olarak Bitcoin öne çıkıyor. Bitcoin’in ardından piyasaya sürülen Ethereum, Litecoin ve Ripple vb. altcoin’ler de teknik olarak coin görevi yapmaktadır.
Altcoin nedir?
Yukarıda da adını geçirdiğimiz Token ve Coin ile birlikte adını duymaya alışkın olduğumuz altcoin ise, Blockchain sistemine sahip bitcoin hariç tüm coin’lere verilen isimdir. Bitcoin’den sonra çıkmış olan tüm coinler altcoin‘dir. Ethereum, Litecoin, Ripple vb.coin’ler altcoindir.
Özetleyecek olursak, Coin ve Token arasındaki temel fark olarak kendi blockchain ağına ve değişimine sahip olup olmadığına bakmamız gerekiyor. Coin kendi blockchain ağına sahip olurken, tokenlar farklı dijital varlıkların blockchain yapılarını kullanırlar.
Tokenler, Blockchain üzerinden dijital yollarla transfer edilebilir varlıklardır. Bu sayede hizmetler arasında geçiş yapabilmek için tokenlardan yararlanılmaktadır. Herhangi bir kişi kendisi için token üretimi yaparak bunu hizmete dönüştürebilmektedir.
Coin ve token arasındaki farkgöz önüne alındığında oluşturulmalarından kullanılma süreçlerine kadar birtakım ayrımlar söz konusudur. Token ve coin arasında bulunan farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:
Tokenları oluşturmak coin oluşturmaktan daha kolaydır. Bunun nedeni token yapmak için herhangi bir kod oluşturma veya değişikliği yapmak zorunda olmamanızdır. Token oluşturmaya olanak tanıyan herhangi bir şablon kullanarak kısa süre içerisinde işlem tamamlanır. Örneğin günümüzde Ethereum tabanında pek çok token yer almaktadır. Token oluşturmak için en sık kullanılan ve blok zincire bağlı şablonlar arasındadır.
Özetle, coinler sahip oldukları kendi özel blockchain sistemleri üzerinde çalışan Kripto parayı (dijital bir parayı) ifade ederken, kendi blockchaini olmayan tokenlar ise dijital bir varlık olarak adlandırılır. Yani, kripto paralar kendilerine özel bağımsız blockchainleri ile çalışırken, tokenlar var olan bir blockchain üzerine tanımlanıyorlar. Bu nedenle kripto para birimlerinde yeni bir blockchain oluşturulması gerekiyor. Fakat token için yeniden böyle bir ağ oluşturulmasına gerek bulunmuyor.
Kripto paralar belirli bir varlığın karşılığı niteliğindedir ve varlıkların transfer edilmesinde kullanılırlar. Token ise belirli bir amaç doğrultusunda kullanılır ve onlarla ödeme yapmak mümkün değildir. Bu anlamda token kullanımının daha sınırlı olduğunu söylemek mümkündür.
Genel olarak ifade edersek, tokenlar pek çok işlevi yerine getirebilen dijital varlıklardır. Bu anlamda ürün ve hizmetlere erişim sağlamaya olanak tanır. Herhangi bir şirket payını sunabileceği gibi farklı işlevleri yerine getirmek amacıyla da kullanılabilir.
Token kullanılacak yer, kripto para yatırımı gerçekleştirmek için oluşturulan güvenilir borsalardır. Kullanılmak istenen token türüne göre borsalarda farklılıklar oluşur. Tokenlar birden fazla kategoriye ayrıldığından, amaca uygun olan kripto para borsaları tercih edilerek token kullanımı gerçekleştirilebiliyor. Günümüzde token yatırımı yapmak isteyenlerin yönlenebileceği borsalardan bazıları şunlardır:
- Binance,
- FTX,
- Coinbase,
- 1inch Exchange
Tokenları kullanabilmek için borsalara giriş yapmak bugün için yeterli olmaktadır.
Fan tokenlar
Kripto para ekosistemi geliştikçe, fan tokenlar da farklı alanlarda faaliyet göstermeye devam ediyor. Kripto para ekosistemi içinde yer alan tokenların kendi özel blockchainine sahip olma zorunluluğu bulunmaması, onun hızlı gelişmesine (yaygınlaşmasına) ve daha popüler olmasına olanak sağlıyor. Nitekim bu kapsamda bakıldığında, son olarak Fenerbahçe’nin de kendi dijital varlığı olan fan tokena yönelmesi bu şekilde değerlendirilmelidir. İşlem yapılması için kendi blockchainini oluşturma ihtiyacı duymadan, coine göre daha kolay halka arz edilme avantajı, Fenerbahçe ve diğer spor kulüplerini fan tokena yönlendiriyor.
Fan token’lar sayesinde son zamanlarda finansal açıdan zor dönemlerden geçen spor kulüpleri, ekstra bir gelir kaynağı elde etmiş oluyor. Ayrıca fan tokenlar ile kulüpler, herhangi bir banka, finansal kurum ya da kuruluş ile zorlu süreçler yaşamadan dakikalar içinde yüklü miktarda fon toplayabiliyor.
Bunun yanında fan token sahibi olan taraftarlar ise spor kulübü ile daha fazla etkileşime girme, alınacak bazı kararlarda söz hakkı sahibi olma, özel turlara katılma ve sporcular ile daha yakından iletişim kurma gibi pek çok avantajı elde etmiş oluyor.
Tüm bu avantajları göz önünde bulunduran ve çağın gerisinde kalmak istemeyen spor kulüplerinin fan token çıkardığı ya da fan token çıkarmakla ilgilendiği ifade edilebilir. Tüm dünya ile birlikte ülkemizde de günden güne hız kazanan fan token piyasasında pek çok yerli ve yabancı kulüp yer almaya başladı bile.
Dünyada fan token piyasası
Bugün pek çok spor kulübünün fan token’ı bulunuyor. Bunlar arasında; Paris Saint Germain, FC Barcelona, Atlético Madrid, Juventus, AC Milan, AS Roma, Professional Fighters League ve Aston Martin Cognizant gibi dev isimler yer alıyor.
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi aslında spor kulüpleri fan token’lar aracılığı ile ciddi bir yeni gelir kaynağı oluşturuyor. Ayrıca taraftarlar da hem bir yandan kulübe destek olurken bir yandan da çeşitli avantajlar elde ediyor.
Fenerbahçe Başkanı Ali Koç yaptığı son açıklamalar da bu durumu, “Bu dünyada isteyen taraftarlar kulüplerine maddi katkı sağlarken kendi yarınlarına da katkı sağlama olanağı yakalıyorlar. Yani diğer bir deyişle çift yönlü bir ilişki. Biz kulüpler hep taraftarlarımıza diyoruz ki forma alın, komine alın, bilet alın, YouTube’a girin. İlk defa çift taraflı bir fırsat sağlayabileceğimiz bizim de bize destek olanlara yarınlar adına imkan sunabileceğimiz bir oluşum içindeyiz.” sözleri ile açıklıyor.
Dolayısıyla birçok uzman isim fan token piyasasının büyümeye devam edeceğini ve dolayısıyla fan token’ların da fiyatlarına bu büyümenin yansıyacağını düşünüyor.
Türk fan token piyasası
Tüm dünya ile birlikte Türkiye’de de fan token ekosistemi günden güne büyüyor ve gelişiyor. Türkiye’de bugün itibariyle yedi kulübün Galatasaray, Göztepe Spor, Karşıyaka, Eskişehirspor, İstanbul Başakşehir, Trabzonspor, Karşıyaka ve Fenerbahçe’nin fan token’ları işlem görüyor. Yakın bir tarihte Altay da da fan token üretecek.
Dijital para birimine olan ilginin patlamasına rağmen, spor kulüpleri bu yeni teknolojinin getirdiği risklerin ne kadar bilincinde? Bu konu tartışılır...Kripto varlıkların değeri dalgalı olmaya devam etmektedir ve olağanüstü büyümeye rağmen, gelişen bu piyasada yasal ve düzenleyici kurumlar belirsiz ve yetersizdir. Bu alandaki denetim, gözetim, düzenleme ve şeffaflık eksiklikleri bu varlıkları istikrarsızlaştırıyor ve onların risklerini artırıyor. Bununla birlikte bu varlıklardaki yüksek volatiliteyi azaltabilmek için beklenmedik durumları en aza indirebilecek (belirsizliği azaltabilecek) düzenlemeler yapılmasını gerektiriyor. Çünkü, yüksek dereceli belirsizlikler telafisi mümkün olmayan kayıplara da davetiye çıkartmaktadır.
Taraftar Token’larının Sağladığı Avantajlar Nelerdir?
Kulübünün taraftar token’ına sahip bir kişi şu avantajlardan yararlanabiliyor:
- Bu uygulamalar üzerinden kulübün açtığı anketlerde oy kullanabilir.
- Taraftar token’ı sahipleri bugüne kadar futbol takımının soyunma odası tasarımından takım otobüsüne ve hazırlık maçı ilk on birine kadar farklı kararlarda söz hakkı elde etti.
- Maç günü deneyimlerinden faydalanabilir.
- Juventus Walkabout Experience ve Roma Golden Experience’ta olduğu gibi, maç günü ısınma sırasında sahaya erişmek ve stadyum turuna katılmak gibi deneyimler elde edilebiliyor.
- Maçları VIP konuk olarak izleyebilir, takımla buluşabilir, oyuncularla online görüşmeler yapabilir.
- Bu platformların veya kulübün organize ettiği yarışma ve ödüllerden yararlanabilir.
- Maç bileti, forma ve hatıra değeri olan kulüp ürünleri kazanabilir.
- Dünyanın dört bir yanındaki başka taraftarlarla etkileşime girebilir.
Telegraph'ın haberine göre, Avrupa'nın en iyi futbol kulüpleri, özel taraftar tokenları sunabilecekleri Socios.com platformundaki satışlardan 150 milyon sterlin (204 milyon doların üzerinde) kazandı. Arsenal, Barcelona, Juventus ve PSG, halihazırda "taraftar etkisi ve ödüller" planıyla çalışan Eski Kıta'nın en büyük 40 futbol takımı arasında yer alıyor.
Dünyada fan tokenları işlem gören ve belirli bir piyasa değeri oluşan takımlara ilişkin bilgiler aşağıda paylaşılmaktadır.
Aşağıdaki tabloda henüz yer almamakla birlikte 16 Eylül 2021 itibariyle Fenerbahçe Fan Token birim fiyatı, 8,65 dolar (73 TL) olup piyasa değeri 159,6 Milyon dolara ulaştı. Halka arz fiyatının 30 TL olduğu dikkate alındığında, yaklaşık bir aylık süre için bu token fiyatı % 143 artış kaydetti.
Ülkemizde düzenli işlem gören fan tokenlara ilişkin yaptığımız aşağıdaki tabloya göre, Fenerbahçe fan token 159.6 Milyon Dolarlık piyasa değeriyle Avrupa’nın diğer fan tokenları içinde en yüksek piyasa değerine ulaşmış durumda.
Fan token fiyatları neden artıyor? Bu artışlar mantıklı mı?
Avrupalı çoğu kulüp yeni parasal gelirlere ulaşabilmek amacıyla yöneldiği tokenlarda fiyatlar çok volatil. Çoğu zaman hızlı yükseliş ve düşüşlere tanık olduğumuz fan token fiyatlarındaki artış doğal olarak, o tokenın piyasa değerini de artırıyor. Nitekim bu kapsamda değerlendirildiğinde Avrupalı tüm kulüplerin çıkartmış oldukları tokenlar halka arzdan bu yana yatırımcısına önemli gelirler sağlamış durumda.
Aşağıdaki tablo spor kulüpleri tokenlarının 14/7/2021 itibariyle son parasal büyüklüklerini gösteriyor. Buna göre Barcelona 47,3 Milyon dolarlık en yüksek piyasa değeri ile halka arzdan bu yana fan token getirisi ise % 612’ye ulaşmış görünüyor.
Halka arzından bu yana yatırımcısına en fazla kazandıran token projesi ise yüzde 1378 getiri ile Manchester City'de.
Ülkemizde düzenli işlem gören fan tokenlara ilişkin yaptığımız aşağıdaki tabloya göre, Fenerbahçe fan token 159.6 milyon dolarlık piyasa değeriyle Avrupa’nın diğer fan tokenları içinde en yüksek piyasa değerine ulaşmış durumda.
Kulüpler Batakta, Tokenlar Uçuşta
Türk kulüplerinin çıkartmış oldukları fan tokenlar, çıkartıldıkları günden bu yana uçuşa geçmiş durumda.
İhraç tarihlerinden bu yana, Galatasaray’ın fan tokenı % 528, Trabzonspor fan tokenı % 232 ve Fenerbahçe fan token’ı da % 143’lük bir değer artışı sağlamış durumda…
Peki, bu tokenların fiyatları ve piyasa değerleri bu kadar artarken, bu kulüplerin finansal yapıları ne vaziyette?
En fazla işlem yapılan ve en yaygın Binance Fan Token Borsasında bile günlük hacimler çok düşük görünüyor. Günlük işlem hacmi 29 milyon TL yaklaşık (3,5 milyon dolar) seviyesinde. En fazla işlem yapılan Pionex borsasında ise günlük işlem hacmi 41 milyon TL (yaklaşık 5 Milyon dolar) düzeyinde. İşlem derinlikleri coinlerle kıyaslanmayacak kadar sığ olan bu borsalar manipülasyon ve spekülasyona daha açık durumda. Bu nedenle bu piyasalarda birazcık yüklü alım ve satımlar fiyatları önemli ölçüde değiştirebilir ya da bugün var olan bir fan token yarın olmayabilir. Aynı özellik düşük işlem hacmi ve piyasa değeri olan coinler için de geçerli…
Gerek coinlerde ve gerekse fan tokenlarda, kullanıcı sayısı, piyasa değerleri, günlük işlem hacimlerine bakmak gerekiyor. Yine belirli bir projeye bağlı ihraç olunan coin ya da tokenlarda, projeler geliştirilmeye devam ediyor mu? Ethereum ve Bitcoin’de güncellemeler devam ediyor.
Fenerbahçe Token ilk işlem gününde yüzde 400 prim yaptı!
Gençlerbirliği Taraftar Token 6 Eylül'de satışta!
Ön satışa çıkarılan Altay Fon Token tükendi!