Datça-Bozburun yarımadasına ait çevre düzeni planı revizyonu bize ne söylüyor?

Tüm üretim araçlarını hızla geliştirerek ve ulaşımı, iletişimi sonsuz kolaylaştırarak buıjuvazi, Datça -Bozburun yarımadasında olduğu gibi en bakir yerleri uygarlığa çekiyor, eğer yerle bir olmak istemiyorlarsa burjuvazi kendi üretim tarzına uymayı zorluyor, tek kelimeyle, istediği gibi bir dünya yaratıyor kendine. Büyük sanayinin ve dünya pazarının oluşturulmasıyla modern temsili devlette siyasal iktidarı tek başına ele geçiren modern devlet iktidarı, tüm burjuva sınıfının ortak işlerini yürüten bir komite olduğundan hazırladığı planları toplumlara dayatıyor. Anadolu Yarımadasının güneybatı ucunda yer alan Datça-Bozburun yarımadası böyle bir planla karşı karşıyadır. 

Sözünü ettiğimiz plan; T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü- tarafından hazırlanan, "Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesine Ait 1/25. 000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı"dır. Bu plan sözde kırsal planlama yaklaşımı ile Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi bütününde koruma-kullanma dengesi gözeten, doğal ve kültürel varlıkların korunması esas alınarak; bölgenin sahip olduğu yerel potansiyel ve kaynakların ekonomik değere çevrilmesine olanak sağlayacak mekânsal kullanım kararları üretmeyi amaçlamaktadır. 

Bunun yanı sıra plan, bölgenin sahip olduğu varlıkları ekonomik değere çevirme konusunda yeni fırsatlar sunmaktan bahsetmektedir, bu fırsatları değerlendirebilmek için de kullandığı kavramlar "sürdürebilirlik" ve "kırsal kalkınma" olmaktadır. Aslında plan metnine hakim olan bu kavramlarla bölgede rant yaratma girişimi gölgelenmeye çalışılmaktadır. 

Öte yandan "Rant, (hangi yaklaşım olduğundan bağımsız bir biçimde) ekonomi politiğin geleneksel şekilde, vasıtasıyla mekânsal organizasyon sorunu ile yüzleştiği kuramsal kavramdır: Rant, kapitalizmin mekânsal florganizasyonu gelişiminin üzerinde kurulan 17 Ağustos 2014 Pazar çeşitii toplumsal kontrol biçimleri için bir temel sunar: Bunu mümkün kılan, topağın sadece bir üretim aracı olarak değil, eylemler için bir temel hazırlayan bir yer ve mekân olarak hizmet vermesidir ki, mekân, tüm üretim faaliyetlerinin ve beşeri faaliyetlerin zaruri bir bileşenidir" ( Harvey, 2012: 414). 

Gelgelelim bu planla yapılmak istenen bölgedeki doğal ve kültürel Varlıkların korunması mı? Yoksa ekonomi politiğin mekânsal bir organizasyon ile bölge üzerinde kurulan toplumsal kontrol biçimleri mi? Bu makale bu soruların yanıtlarını bulmak için kaleme alınmıştır. 

Söz konusu plan kamuoyuyla paylaşıldığı Mayıs ayından beri tartışılmaktadır ve bu çerçevede plana bazı kesimlerce (örneğin Muğla Belediyesi, Datça Belediyesi ve TMMOB ile bireysel başvurular) plana itiraz balyuruları yapılmıştır. Şimdilerde ise sö$ konusu bakanlığın itirazları değerlendirmesi beklenmektedir. Yayınlanan ve kamuoyunda tartışılan plan kararlarına itirazların bazılarına katılmakla birlikte göz önünde bulundurulması gereken bazı noktalardaki eleştirilerimiz şöyledir: * Muğla Büyükşehir Belediyesinin plana itirazları için söyleyeceğimiz, itirazların sadece teknik boyutta kalmasıdır. Muğla Belediyesinin plana itirazları şunlardır: -Revizyon planında yapılaşma koşullarında detaya girilmiş, kapı, pencere oranları ile çatı ve bacalar bile belirlenmiş, bu planlama anlayışına ters, -eski plan ile revizyon plan arasındaki farklılıklar net olarak anlaşılamıyor, hangi sebep ve kriterlere göre plan kararlarının değiştiği tespit edilemiyor, -Lejantta belirtilen semboller/ ifadelerle planda gösterilen semboller arasında farklılıklar var. Örneğin kentsel sit alanları ile onaylı yerleşik alan sınırları her köy için oluşturulmamış ve -6360 sayılı kanun gereği planın askı ve ilan yetki ve görevi Muğla Büyükşehir Belediyesi'nde, Muğla Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından askıya çıkarılması yanlış. Öte yandan Datça Belediye Başkanı Şener Tokcan'ın ise planla ilgili "Datça Yarımadası'nda imara açılmamış koyların talan edilmesi gibi bir anlayışın olduğunu, böyle bir tehlikeyi gördüğümüzü söyleyemeyiz" şeklindeki açıklaması konunun vahameti açısından önemlidir. 

* Bununla birlikte planı hazırlayan ekipten Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Şehir Planı uzmanı Nesrin Reyhan, hazırlanan planla ilgili bölge toplantılarında yaptığı açıklamada, yapılan çalışmanın apar topar, yangından mal kaçırır gibi onaylanmış bir plan olmadığını ifade ettikten sonra, '*Bugüne kadar yapılan planlar fiziki boyutu ele alıyordu. Hiç sosyoekonomik boyutu algılanmadan hazırlanmış planlardı. İlk defa bu planda, burada yaşayan talkın sosyoekonomik boyutunun da irdelenerek plana yansıtıldığı bir çalışma yapıldı. 

Sorgulanabilir, analiz edilebilir bmyapı veri tabanı oluşturduk. Kırsal kalkınma ilkeleri kapsamında köy tipolojileri, kimliklerinin, merkez kademelerinin, fonksiyonlarının belirlenmesi yapıldı. 

Kırsal yerleşim ve gelişme alanları sınırları, alanın doğal ve sosyal yapısını bozmadan en doğru şekilde belirlenmesi amaçlandı. Bu arada deniz turizmi yatırımlarına ilişkin arazi çalışmaları gerçekleştirildi ve bu çalışmalar doğrultusunda da plan kararlarını oluşturduk" şeklinde olmuştur. 

Oysa plana baktığımızda "kırsal kalkınma" ilkelerinden hiç birine uyulmadığı görülmektedir. Örneğin, planın hiçbir yerinde bölgedeki çiftçilerin en önemli sorunu olan tarım ürünlerine (çağla, badem, zeytin, bal) aracıların el koymasıyla ilgili hiçbir değerlendirme yoktur. Bununla paralel olarak tarımsal kooperatifleşmeden bahsedilmemektedir. Daha da vahim olanı açıklamada burada yaşayan halkın sosyoekonomik boyutunun da irdelenerek çalışma yapıldı deniliyor. Bölge halkı hakkında hangi sosyolojik çalışmalardan yararlanılmıştır. Planlamacılar arasında antropolog, sosyolog, psikolog, biyolog ve coğrafyacılar var mıdır? (bu durumda hazırlanan plan, nasıl olurda kırsal kalkınmayı içermiş olur) Ya da bu konuda yapılan çalışmalardan hangilerinden yararlanılmıştır. Ayrıca planda, bölgede topraksız ya da az topraklı köylülere dönük toprak mülkiyetiyle ilgili bir düzenlemeden bahsedilmemektedir. Öte yandan planlamanın hiçbir aşamasında bölgede yaşayan insanlara ve bölgedeki sivil toplum örgütlerine danışılmadığı da bilinmektedir. Bu konuların dikkate alınmadığı planlamanın doğru bir planlama olmadığı ortadadır. 

* Gelgelelim TMMOB'nin plana yaptığı itiraz yerindedir ve plana itirazlarını içeren dilekçesinin son cümlesi planın felsefesini ortaya koymaktadır. "...Plan, gizli bir yapılaşmanın önünü açabilir. 

Tüm bölgede turizm tesis alanları genişletilmiştir." * Bölge için oluşturulan Çevre Düzeni Plan kararları içinde bir diğer önemli başlık da "bölgede kırsal kalkınma alanları ile bütünleşik tarım alanlarında yöreye uygun ekonomik ye ekolojik anlamda önemli katkı sağlayacajc, tarım odaklı kırsal nitelikli turizmin (agro-turizm) geliştirilmesine yönelik plan kararlan üretilmiştir" şeklindedir. Bu başlığın ayrıntılarında ise kırsal yerleşim alanları ile bütünleşik tarım alanlarında belirlenen tarım odaklı kırsal nitelikli (agro-turizm) arazilerde "en fazla on adet turizm yapısı yapılabilir, tarımsal üretimi engellememek amacıyla bu kullanımlar yapıların taban alanları toplam parselin % 25'ini geçmez, bu kullanımlar parselin % 40'ını geçmeyecek şekilde bir noktasında tasarlanacaktır", ve "bütün tarım alanlarda yapılacak tüm yapılarda toplam inşaat alanı 5.000 M2 yi geçemez denilmektedir. 

Bu plan uygulanırsa, öyle görünüyor ki Datça-Bozburun yarımadalarındaki relief koşullarından kaynaklı sınırlı ama çok verimli olan tarım alanlarının büyük oranda azalmış olacaktır. Böyle bir değişimin sosyoekonomik etkileri kaçınılmaz olarak da büyük olacaktır. 

Örneğin bölge kırsajlında son on yılda yoğunlaşan turizm 'faaliyetleri sonucu uyuşturucu kullanan köylü genç sayılarında büyük artışlar olmuştur, konunun bu boyutu hiç düşünülmüş müdür? Yoksa bölge kültürünün ve insanının sermaye birikimi için heba edilmesi normal midir? 

* Planın belki de en olumlu tarafi denizel alanların korunmasına yönelik plan kararlan oluşturulmasıdır. Ancak bu konuda da eksikler kaçınılmaz olarak gözükmektedir. Örneğin Palamutbükü sahili yaz aylarındaki turizm yoğunluğa bağlı olarak oluşan foseptik kuyulanndan denize sızmalardan kaynaklı kirlilikle karşı karşıyadır, bu konuda herhangi bir plan karan yoktur. 

Bununla birlikte özel önlem alınması gereken "Akdeniz'in en önemli oksijen kaynaklanndan birinci derecede koruma altında olan ancak kirliliğe karşı son derece hassas olan posidonia Oceanica çayırlannın yaygın olduğu tespit edilen alanlar özel önlem alınması gereken 'hassas-endemik biyotoplar' olarak belirlenmiştir." Belirlenenler hassas türler arasında neden Datça Yanmadasında yer alan enclemik türler yoktur. 

Oysa Datça Yanmadasında 999 takson 'un (tür) 30'u endemiktir, bunlann da 8 tanesi ülkemizde sadece Datça Yanmadasında yer alır. Aynca planda jeolojik yönden önemli alanlar başlığı altında bölgedeki söz konusu alanlardan örneğin; Datça Ovası'mn güneydoğu kesiminde Gebekum mevkiinde yer alan ve içinde yer yer bol miktarda korellen, cardium, melanopsis ve özellikle dedentalium vb. fosiller banndıran pliyosen döneminin denizel çökelleri ile Değirmenbükü koyunda derenin denize döküldüğü yerin 300 m. kadar güneyinde eriyebilirliği fazla olan bir kalker kıyı yannın dibinde yer alan biyojenik şekiller topluluğunun ( bunlar kıyıdan 6-7 m. kadar açıkta kaya üzerinde çapı yaklaşık yarım metre kadar olan halka biçimli minyatür bir atöl'e benzer ilginç bir biyojenik birikim şeklidir) korunmasından bahsedilmemiştir. 

Bununla birlikte Datça Yanmadası üzerinde herhangi bir volkanik merkez yokken yanmadanın batısında çeşitli yerlere dağılmış olan ancak BelenköyÇeşmeköy yolu üzerinde tipik bir örnek oluşturan Yunan adalanndaki volkanik patlamalarla havadan ve genizden taşınarak gelen büyük çoğunluğu tüf olan ve içlerinde yer yer lav ve sünger taşları olan volkanik alanların korunması dikkate alınmamıştır. 

* Planlama alanına ilişkin yürürlükteki ve revizyon plan öneri arazi kullanım tablolarında tanmsal niteliği (ı korunacak alamn 4955. l(ha) bölge içindeki oranı ise % 7.2 olarak verilmiştir. ' Oysa sadece Datça yanmadasında tanm arazisi toplamı 7240 (ha)'dır (Bozburun yanmadası hariç). Ve Yanmada arazilerinin % 15,8'ini oluşturur (Mukul, 2003:123). O halde planla tasarlanan verimli tanm arazilerin büyük oranda turizm tesislerine dönüşmesidir (bölge yetiştirilen bademin aroması dünyada yetiştirilen badem türlerinin en iyisidir bu yüzden dünyanın en iyi badem türü olarak kabul edilir). 

* Öte yandan CHP'nin "iktidannı pekiştirdiği 1931 yılından sonra yürürlüğe koyduğu 'kın kolonize etme' programının temel amacı köylerin milli ekonomiye olan katkısını arttırmaktı... 

1930'lann en ilginç yöntemlerinden biri, 'kolonizasyon' teriminin hiçbir olumsuz yan anlamı olmamasıydı: kıra medeniyet getiren, ilerici aydınlanmış bir durum anlamına geliyordu"( Bozdoğan, 2012: 114). Bu paralelde plan kararlannda sürekli kullanılan bir kavram olan "sürdürülebilir kalkınma" kavramı 1930'lann "kolonizasyon" kavramını çağnştırmaktadır. Kaldı ki "sürdürülebilir kalkınma" kavramının günümüzde tartışılır bir kavram halini almıştır. 

Aynca bölge halkının bu anlamda bir kalkınma istediği de şüphelidir, böylesi bir kalkınma kavramının daha çok burjuvazinin birikim süreçlerine karşılık geleceği bilinmektedir. 

Kapitalizm, bir yandan özel mülkiyet, piyasa ve sınırsız bireycilikle temelinde bir ilişkiye dayamrken, diğer yandan birikim ve toplumsal yeniden üretimin; üretim, tüketim,' dolaşım, eğitim, sağlık, çevre, aile vb. değişik uğraklannda toplumlaştırma pratikleri örgütlemeye çabalar. Bu kapitalist toplumsal ilişkinin çelişkili karakterini olduğu kadar, çatışma kaynağını da oluşturur. Çünkü kapitalist üretim üretim biçiminde oluşturulan bu toplumsal yeniden üretime karşı çıkabilecek toplumsal sınıflann olması kaçınılmazdır. Datça-Bozburun yanmadası için ortaya konan şey, bu çatışma faylanm daha da derinleştiren ve genişleten bir süreci işaret etmektedir. 

Oluşturulan planın salt fizikimekânsal bir proje olarak ya da halkçılık, katılımcılık, yaşanabilirdik ve kullanım değeri ilkeleri üzerinde geliştirilmesi için mekânsal çözümler geliştiren plan kararlan biçiminden daha çok, mekânsal sorunlann daha geniş toplumsal ilişkilerin bir parçası olduğu üzerine odaklanılmalıdır ya da böylesi bir kavrayışa ihtiyaç vardır. Böylece bir mücadele biçimi olan planlamaya içkin kapitalist sınırlar zorlanabilir, gevşetilebilir ve hatta belirli ölçülerde aşılabilir

Birgün Pazar