Dubai'nin tacını Abu Dabi kaptı

Bir zamanlar dolup taşan alışveriş merkezleri, milyar dolarlık fonlarla beslenen projeleriyle gündemden düşmeyen Dubai, krizle birlikte tepetaklak oldu. Geride ise 80 milyar dolarlık borç, bomboş kalan alışveriş merkezleri ve hayal kırıklığıyla ülkelerinin yolunu tutan işçi ve yatırımcılar kaldı. Şimdi Dubai'nin en kalabalık yeri, havaalanlarının dönüş terminalleri. Krizden önce Dubai'ye gitmek için günler öncesinden yer mayırtmak zorunda kalınan uçaklar şu günlerde dönüş seferlerinin doluluğuyla dikkat çekiyor. Peki nereye gitti tüm bu sermaye? Bir kısmı krizde eridi, kalanı ise uzağa değil, gene aynı körfezde yeni bir dev inşa etmekle meşgul. Hayalden biraz daha uzak ve finansal krizden ders almış petrol ülkesi Abu Dabi'nin yıldızı, Dubai'nin yerine parlıyor.

Altyapıya 164 milyar dolar ayıracak
Birleşik Arap Emirlikleri'ndeki (BAE) yedi emirliğin en büyüğü olan Abu Dabi, ülkedeki petrol rezervlerinin yüzde 95'inin de sahibi olarak BAE genel bütçe gelirlerinin yüzde 73'ünü karşılıyor. Dubai Emirliği ise kalkınmasını ticaret, re-eksport ve turizm üzerine inşa ederek ekonomik yönden hızla büyüme modelini seçmişti. Bu açıdan Dubai emirliğinin adeta gölgesinde kalan BAE'nin başkenti Abu Dabi, krizden sonra yatırımcıların merkezi haline gelmeye başladı. 2004'de devlet başkanlığına gelen Sheik Halifa bin Nahyan'ın liberal politikalarıyla uluslararası iş çevrelerinin ilgisini çekmeye başlayan Abu Dabi, petrol gelirlerini değerlendirerek, ekonomisini çeşitlendirdi ve yeni stratejilerle kabuk değişimi içine girdi.
Abu Dabi 2030'a kadar altyapı projelerine 164 milyar dolarlık kaynak aktaracak. Kaynağın büyüklüğünü gören Türk firmaları Abu Dabi'de havaalanı, arıtma tesisleri, altyapı ve yol gibi çeşitli projelere talip oluyor. TAV Abu Dabi'nin havaalanını inşa etmek için talip olurken Damat Tween ve Koton Abu Dabi'de mağaza açıyor. Baytur ve Nurol inşaat firmaları da Abu Dabi'deki ihaleleri dikkatle takip eden firmalar arasında yer alıyor.

Dubai kriz yönetimini bilmiyor
Abu Dabi'deki Türkiye Büyükelçisi Hakkı Akil bölgede yarım kalan projelerin akıbetinin ne olacağının zaman içinde görüleceğini belirterek, "Bir sürü firma para verip projelere başladı. Bunların paraları tazmin edilebilecek mi? Şu anda hiç kimse bunu bilmiyor. Dubai'deki öncelikli amaç para bulup Nakheel gibi büyük şirketleri ayakta tutmak. Biz Türkiye'de daha önce çok kriz yaşadığımız için krizlerle başa çıkabiliyoruz. Ancak burada kriz yönetimi bilinmiyor. Şu anda herkes 'Paramız battı aman Dubai'ye gitmeyin' diyor. Yatırım için ev alanlar da projeyi teslim alamamaktan şikâyetçi" ifadelerini kullanıyor.

Dünyanın en yüksek binası olacak Burj Dubai ve Dubai metrosuna tüm kaynakların aktarıldığını anlatan Akil, "Çünkü bu ikisi prestij proje sayılıyor. Diğer tüm projeler ise küçültülüyor. Örneğin 2500 villalık projeler bin villaya indiriliyor. Şirketler küçülmeye ve işçi çıkarmaya gidiyor. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Merkez Bankası devreye girip Dubai'ye ait 10 milyar dolarlık tahvili satın aldı ve bir 10 milyar dolarlık tahvil daha alacağını açıkladı. Ocak ayında her gün 1500 yabancının çalışma vizesi iptal edildi. Bankalara da para enjekte ediliyor" diye konuşuyor.

Villaların değeri yarıya yarıya azaldı
Kriz nedeniyle birçok inşaat projesinin yarıda kalması gayrimenkul fiyatlarına da yansımış durumda. Londra merkezli emlak şirketi Knight Frank tarafından yayımlanan rapora göre 31 Mart'ta sona eren 12 aylık dönem boyunca Dubai'deki ev fiyatlarında yüzde 32'lik düşüş yaşandı. Toplam 46 piyasanın değerlendirildiği rapora göre bir yıl içinde Dubai en hızlı yükselen pazar olmaktan çıkıp Litvanya'nın ardından ev fiyatı endeksinde en çok değer kaybeden ikinci pazar oldu. Dubai Başkonsolosu Murat Yavuz Ateş'in verdiği bilgiye göre Dubai inşaat sektöründe büyük çaplı 4 proje var. Jumeira'daki Palmiye projesi büyük ölçüde bitti. Villalar ve otel projeleri vardı bunun içinde. Bunlardan biri de Türk oteli Rixos. Bu sene sonuyla birlikte otel açılacak. Dünya haritası şeklindeki adalar projesinin de altyapısı tamamlandı. Tüm adalar oluşturuldu. Fakat üzerlerinde evler kurulamadı. Şimdilik sadece ada olarak satılabildi. Adaların bir tanesi Şeyh Muhammed'e ait. Aynı şekilde bu adada da yapılmış bina sayısı çok az. Diğer bir palmprojesi Jebel Ali Bölgesi'nde... 1.5 milyon kişinin yaşayabileceği proje kriz nedeniyle durduruldu. Bir diğer palm projesi Deira'da. Fakat o da krizden ötürü durduruldu. Bütün bu palm projeleri Nakheel (Palmiyeler) şirketi tarafından yapılıyordu. Nakheel krizde çok ciddi sıkıntı yaşadı. Palmiye üzerindeki villaların fiyatı krizden önce 10 milyon dolara satılırken şu an 3-5 milyon dolara kadar düştü.

ATM'lerdeki para limiti düşürüldü
Dubai ekonomisindeki karamsar tablo en çok finans sektöründe hissediliyor. Avrupa ve ABD ülkelerine bağlı çalışan Dubai bankacılık sektörü kriz nedeniyle ciddi likidite sıkıntısına düşmüş durumda. Büyük fonların güvenli limanı Dubai Borsası dünya genelinde İzlanda ve Romanya'nın ardından en fazla değer kaybeden 3. borsa konumuna düştü. Dubai'de borçların ödenmeme riski de yükselmeye başladı. İlk olarak şubat ayı başında kredi derecelendirme kuruluşu Moody's'in Dubai devletinin kontrolündeki 6 kamu şirketinin borç tahvillerini (sukuk) negatif izlemeye alması ile ilk işaretlerini veren tehlike, son dönemde 80 milyar dolarlık borç stoku ile Dubai'nin bir moratoryuma yaklaştığı tartışmalarını başlattı. Ortadoğu ve Dubai'ye yönelik düzenlediği fuarlarla bilinen İpekyolu Fuarcılık'ın Genel Müdürü Mahmut Er, Dubai'deki ATM'lerin para limitinin krizden sonra yarı yarıya düşürüldüğünü belirtiyor.

Talimhane'deki otel fiyatları bile daha yüksek
Ülkedeki krizin etkisi sadece finans sektöründe hissedilmedi. Dubai Turizm ve Ticaret Departmanı'nın verilerine göre Dubai'deki oteller 2009'un ilk çeyreğinde yüzde 16.4 düşüş yaşadı. Gecelik konaklamada yaşanan düşüş otellerin cirolarında da yüzde 15'lik düşüşü beraberinde getirdi. 2008'in ilk çeyreğinde Dubai otellerinin doluluk oranları yüzde 90'lar düzeyinde bulunurken bu yıl yaşanan düşüşle birlikte yüzde 73'lere geriledi. Kriz ve rekabetin yoğunlaşması nedeniyle yapılan indirimler de otellerin cirolarını eritti. 2009'un ilk 3 aylık döneminde Dubai otellerinin ciroları 854.9 milyon dolar seviyesine geriledi. Turizm sektörünün de krizden olumsuz etkilendiğine dikkat çeken Er, "Normalde fuar döneminde şehirdeki otellerin doluluk oranı yüzde 80-90'lardayken şu an yüzde 40-50'lerde. Yine 200 dolar olan oda fiyatları şimdilerde 90 dolara kadar geriledi. İstanbul Talimhane'deki otel fiyatları bile buradaki otellerden daha yüksek. Eskiden kasım ayından şubata kadar burada trafik İstanbul'daki gibi olurdu. Bu yıl hiçbir hareket olmadı. Bu durum da ülkeye gelen turist sayısındaki azalmayı gösteriyor" diye konuştu.

Dubai modeli artık çöktü
Abu Dabi'deki Türkiye Büyükelçisi Hakkı Akil'in bölgeye yönelik tespitleri oldukça dikkat çekici. Dubai'yi saadet zincirlerine benzeten Akil, "Bütün dünyanın hayran olduğu Dubai modeli artık çöktü. Dubai'deki piyasa krizle birlikte zayıflayınca yatırımlar Abu Dabi'ye kaymaya başladı. Daha önce Dubai'ye odaklanan firmaların pek çoğu Abu Dabi'ye yeni ofis açmaya başladı" dedi.

İşsizler ülkelerine döndüğü için nüfus düştü
Ülkeye gelen turist sayısındaki düşüş perakende sektörünü de etkiledi. Yıllık 20 milyar dolarlık alışveriş turizmiyle dünyanın gıpta ettiği Dubai'deki AVM'ler şu sıralar deyim yerindeyse sinek avlıyor. Yaz aylarında 60 dereceyi geçen sıcaklık nedeniyle birer yaşam alanı gibi inşa edilen yüzölçümleri binlerce metrekareyi bulan dev alışveriş merkezleri ülkeyi ziyaret eden kişi sayısındaki azalma nedeniyle canlılığını yitirmiş durumda. Perakendedeki daralmada iki unsurun etkili olduğunu ifade eden Dubai Başkonsolosu Murat Yavuz Ateş "Geçen yıl 60 milyon kişi havaalanından çıkış yaptı. Ülkedeki yerel nüfus yüzde 15'le sınırlı. Nüfusun yüzde 85'i ise yabancılardan oluşuyor. Ancak kriz nedeniyle işsiz kalanlar ülkelerine geri döndüğü için ülke nüfusu ciddi oranda düştü. Ülkeye gelen turist sayısı da azaldı. Mevcut nüfusun gelir seviyesi de eskiye oranla düşünce alışveriş miktarı azaldı" dedi.

Abu Dabi'ye Yatırım Yapan Türk Şirketleri
Damat Tween mağaza açacak
Dubai'nin yıldızının parlak olduğu 2000'li yıllarda burada mağaza açan hazırgiyimci Damat-Tween'in sahibi Süleyman Orakçıoğlu Dubai'de son yıllarda köpük bir büyüme olduğunu ve krizden sonra bu köpüğün ortadan kalktığını söyledi.Damat Tween'in Palmiye Adası'nın olduğu bölgede 3 mağazası olduğunu ancak partneriyle çıkan sorun nedeniyle pazardan çıkmak zorunda kaldıklarını dile getiren Orakçıoğlu, bu yıl içerisinde yıldızı parlayan ağırlığı Abu Dabi'de olmak üzere 3 mağaza açmayı planladıklarını söyledi.

Baytur ihale alma peşinde
BAE'deki 7 emirliğin en büyük ve en zengin şehri olan Abu Dabi'nin Dubai'ye göre krizden çok daha az etkilendiğini belirten Baytur İnşaat Genel Müdürü Oktay Yavuz, "Abu Dabi'de bizim bir sürü projelerimiz sürüyor. Orada projeleri kovalıyoruz. Abu Dabi 7 tane emirliğin en büyüğü ve en zengini. Dubai'de tabii kaynak yok. Ama Abu Dabi doğalgazı ve petrolü olan bir yer. Dubai krize tam büyük yatırımların başladığı fırtınalı bir dönemde yakalandı. Bu nedenle krizden ciddi anlamda etkilendi. Bizde Dubai'deki bir fuar merkezi inşaatını kriz sonrasına erteledik. Ayrıca ortağımızla birlikte yaptığımız Burj Dubai'nin yanındaki binanın yapımı da biraz uzatıldı.

Nurol'un 2 ayrı projesi var
Dubai ve Abu Dabi'de bugüne kadar birçok projeye imza atan Nurol İnşaat da Abu Dabi'de iş kovalayan şirketler arasında yer alıyor. Nurol Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Uzmanı Bora Aydınay, Dubai'deki yatırımların Abu Dabi'ye kaydığını söyledi. Şu anda Abu Dabi'de devam eden 2 ayrı projeleri olduğunu dile getiren Aydınay şunları kaydetti: "Dubai'de krizden önce aldığımız işleri sorun yaşamadan teslim ettik. Krizden sonra özellikle inşaat projeleriyle ilgili problemler oldu. Birçok proje durdu. Bazı firmalar pazardan çıktı. Bizde de iş duraksama ve işçi çıkarmalar oldu. Abu Dabi'de bizim çok işimiz var. Şu anda da devam eden 2 ayrı inşaat projemiz var."

TAV havalimanının işletmesine talip
Birleşik Arap Emirlikleri'nin başkenti Abu Dabi'nin yeni havalimanı projesinde TAV Havalimanları Holding'in şansı giderek artıyor. Abu Dabili şirketten ikinci daveti alan TAV, 4-5 milyar dolarlık bu projeyi üstlenmeyi hedefliyor. Firma son aşama teklifi için ülkeye davet edildi.
Özgül Öztürk/Referans