Osmanlı mimarlık tarihinin ilk kitabı!

1873'te Viyana Uluslararası Sergisi'nde Türk sanatkâr ve zanaatkârlarının eserleri ile Osmanlı ülkesinde açılan fabrikaların mamullerinin dünyaya tanıtılması için yapılan çalışmalar da onun emri ile gerçekleştirildi.

Osmanlı Devleti, daha önce de birkaç uluslararası sergiye katılmıştı. Ülkenin farklı yerlerinde geleneksel olarak gerçekleşen panayırlar ve Ramazan aylarında cami avlularında açılan sergiler sebebiyle sanatkârlar ürünlerinin sergilenmesine zaten alışıktı. Sergiye katılmak için yapılan hazırlıklar iki yıl sürdü. Tanıtım için götürülen ürünlerin yanı sıra Viyana'da Topkapı Sarayı önündeki Sultan Ahmet Çeşmesi'nin gerçek malzemelerle bir maketi yapıldı. İki de kaynak eser hazırlandı: "Elbise-i Osmaniye" ve "Usûl-i Mi'mârî-i Osmânî". İlk kitap için dönemin askerî ve mülkî erkânının, her kesimden halkın giydiği kıyafetler tek tek fotoğraflandı. Projeyi sergide Osmanlı heyetinin başkomiseri olarak görev yapan Osman Hamdi Bey yürüttü. Fotoğrafları Pascal Sébah çekti.

İkinci kitapta, yani "Usûl-i Mi'mârî-i Osmânî"de ise Osmanlı klasik mimarisinin elemanları sistematik olarak anlatıldı. Geometrik kurallar metne döküldü. Birçok mimari eserden genel ve detay çizimler yapıldı. Bir bakıma Osmanlı mimarisinin özeti çıkarılarak Avrupa ülkelerinin mimarisine alternatif oluşturabilecek niteliklere sahip olduğu ilan edilmeye çalışıldı. Sergiye eşya gönderilmesi için kurulan özel komisyonun başkanı ve Nafia Nazırı İbrahim Ethem Paşa'nın idaresinde hazırlanan kitaptaki resimler, Montani Efendi, Bogos Efendi ve Mösyö Mayer tarafından çizildi. Türkçe, Fransızca ve Almanca olarak kaleme alınan metinlerin Fransızcasını Mösyö De Lone yazdı. Resimlerin klişesi ve basım Mösyö Sébah tarafından gerçekleştirildi.

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından gerçekleştirilen Uluslararası Viyana Sergisi'nde Osmanlı Devleti'nin tanıtımı çok başarılı geçti. Sergiye katılanlara 420 adet çeşitli dallarda ödül verildi. Ülke ekonomisinin gelişmesi ve tanınmasına katkısı ekonomik alanda araştırma yapanların uzmanlık alanına girse de Viyana Sergisi'nden günümüze iki önemli hatıra kaldı: 1873 yılında Türkiye'deki halk giysilerini belgeleyen "Elbise-i Osmaniye" ile "Usûl-i Mi'mârî-i Osmânî" kitapları. Elbise-i Osmaniye, Sabancı Üniversitesi tarafından basılarak günümüz okurunun istifadesine sunulmuştu. Devasa boyuttaki "Usûl-i Mi'mârî-i Osmânî / L'Architecture Ottomane" ise TTT Vakfı Yayınları tarafından tıpkıbasım olarak hazırlanmıştı. Ancak mimarlar ve mimari tarihiyle uğraşanlar kadar tezhipten çiniye, ince marangozluktan mermer oymacılığına klasik sanatlara gönül ve emek verenler için de önemli bir kaynak niteliğinde olan bu büyük boyutlu kitaba herkesin ulaşması mümkün değildi. Çamlıca Basım Yayın, "Usûl-i Mi'mârî-i Osmânî"yi yeniden yayımlayarak Osmanlı mimari tarihini görsel olarak anlatan bu değerli eseri kütüphane raflarından indirip hizmete sunmuş oldu.

Yine büyük boyda fakat daha makul ölçülerde basılan kitapta çizimler ve Osmanlıca-Fransızca-Almanca metnin yanı sıra Osmanlıca metnin transkripsiyonu ile sadeleştirilmiş hali bir arada yer alıyor. Kitaba ayrıca Osmanlıca metnin transkripsiyonunu daha iyi anlayabilmek isteyenler için bir sözlük kısmıyla sergi ve kitapla alâkalı resmî yazışmalar eklenmiş.

13 kısımdan meydana gelen kitapta öncelikle Osmanlı mimarî tarihi ve Osmanlı mimarisinde geçerli olan usuller anlatıldıktan sonra Süleymaniye Camii, Selimiye Camii, Yeni Cami, Kanuni Türbesi, Şehzade Türbesi, Üçüncü Ahmet Çeşmesi, Azapkapı Çeşmesi gibi zirve eserler tanıtılıyor. Alanında ilk olan ve mimari tarihimiz açısından büyük önem taşıyan kitap Osmanlı mimari eserlerinde yer alan süsleme unsurlarının çizimleriyle devam ediyor.
Zaman/Kenan Ilıca İstanbul