Suriye'de zarar gören tarihi yapıların restore edilme şansı yok!
BM, uydu görüntüleri, iç savaşta Suriye’de yok olan tarihi ve kültür mirasını ortaya koydu. Araştırmayı yürüten Direktör Einar Bjorgo, bu eserlerin geri gelmesinin mümkün olmadığını söylüyor.
Suriye’de 2011’de iç savaş başladığından beri yüz binlerce insan öldü, milyonlarca kişi evini terk etmek zorunda kaldı. Ülkede yaşanan çatışmalar, sadece ölümlere yol açmadı; insanlık tarihinin en büyük eserlerinin de yok olmaya yüz tutmasına neden oldu. Birleşmiş Milletler eğitim ve Araştırma Enstitüsü’nün (UNITAR) insani kriz yaşanan yerlerde uydu görüntüleri aracılığıyla teknolojik araştırmalar yapan programı UNOSAT, insanlık tarihi için çok önemli olan eserlerin Suriye’de hangi durumda bulunduğunu gözler önüne serdi.
‘Restore edilme şansı yok’
UNOSAT’ın kullandığı hassas bir teknik sayesinde uydu görüntüleri aracalığıyla arkeolojik ve tarihi alanlarda meydana gelen hasarlar tespit edildi. Milliyet’e konuşan UNITAR’ın uydu çalışmalarından sorumlu Direktörü Einar Bjorgo, inceledikleri bütün alanların az ya da çok miktarda zarara uğradığını söyledi. Bjorgo, “Uyduyla gözlemlediğimiz bütün alanların farklı derecelerde zarara uğradığını gördük. Halep ise en çok zarara uğrayan yer. Bazı alanların tamamen yok olduğunu söyleyebiliriz. Bu yerlerin yeniden inşa edilebileceğini düşünmüyorum. Uluslararası toplumun bir an önce bu alanların korunması için baskı uygulaması gerek. Suriye’deki durumun karmaşık olduğunu biliyoruz, ama işbirliği yapacak bazı muhataplar bulunmalı” dedi.
UNOSAT direktörü, bu alanların korunması için savaşın bir an önce durdurulması gerektiğini kaydederek, “Hem Suriye’deki insani kriz hem de bütün dünya için önemli olan kültürel mirasın korunması için çatışmalar sona erdirilmeli. Kültürel mirasa bilinçli olarak da zarar veriliyor. Yağma amacıyla açılan çukurları uydu ile görmek mümkün. Hem hükümetin hem de muhalefetin kontrol ettiği alanlarda hasarların meydana geldiğini tespit ettik” açıklamasında bulundu.
Bjorgo’a göre tarihi alanlara verilen zararın en temel nedenleri, askeri faaliyetler ile tarihi eser kaçakçılığı. Tarihi alanlara zarar veren askeri faaliyetler içinde üslerin, gözlem kulelerinin, yolların ve kuvvetlendirilmiş ateş alanlarının inşa edilmesi, hendek açılması, askeri araçların geçirilmesi yer alıyor. Tarihi eser kaçakçılığı kapsamında bilimsel çalışmalar dışında ve yasadışı olarak arkeolojik alanların yağmalandığı görülüyor. UNOSAT’ın uydu görüntülerinde açılan kanunsuz çukurları görmek mümkün.
24 Kültürel miras alanı tamamen yok oldu.
290 Kültürel miras zarara uğradı.
104 Kültürel miras ciddi hasar gördü.
85 Kültürel mirasta kısmi zarar saptandı.
Halep’in en çok zarar gören tarihi eseri Emevi Camii. 2013’te minaresi yıkılan, kütüphanesi yanan caminin mermer döşeli iç avlusunun kısmen yok olduğu görülüyor.
İslam tarihi açısından önemli olan ve 657 yılında yaşanan Sıffin Savaşı’nda ölen iki şehidin mezarlarını içeren Rakka’daki türbe yok oldu.
UNESCO miras listesi siliniyor
UNOSAT, UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’nde yer alan diğer alanları da uydu görüntüleri aracılığıyla inceledi. Suriye’nin kuzeyinde bulunan antik köyler, Krak des Chevaliers kalesi, Şam, Busra ve Palmira antik şehirlerinin çatışmalardan ciddi zarar gördüğü belirtildi. Şam’da bulunan Emevi Camii ve antik şehir hasara uğrarken hiçbir yerin tamamen yok olmadığı belirtildi. Bir dönem tüm dünyadan turistleri ağırlayan M.Ö. 19’uncu yüzyıla ait antik kent Palmira, Haçlılar’ın inşa ettiği Krak des Chevaliers kalesi ve antik köyler, savaş alanı haline getirilerek yok edildi. Suriye’nin Humus kentinde bulunan Ortaçağ’ın en önemli kalelerinden Krak des Chevaliers, geçtiğimiz yıl harabeye dönüştü. Üçüncü Haçlı Seferi sırasında Eyyubilerin lideri Selahaddin Eyyubi tarafından yaklaşık 900 yıl önce kuşatılan kale, büyük bir tarihi önem arz ediyordu.
Halep eski şehri yerle bir oldu
UNOSAT’ın araştırmasına göre Suriye’de en çok zarar gören yer Halep. Araştırma kapsamında Halep’in UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan 210 bölgesi incelendi. Bunların arasında hisar; şehir duvarları ve kapıları; 73 tarihi bina; camiler, medreseler, türbeler, tapınaklar, kiliseler ve sinagoglar dahil olmak üzere 83 dini bina; Ulusal Müze ve 45 bölümü bulunan pazar yeri var. Bulgulara göre, bu alanların beşte biri yok oldu.
Halep’te bulunan 104 alan çok ciddi zarara uğradı. Dünya Mirası Listesi’nde yer alan hisarın doğusundan güneydoğusuna kadar olan kısmı en çok etkilenen bölüm. Emevi Camii ve hisar arasında kalan yer ise neredeyse tamamen yok oldu. Sokaklarda çok büyük oranda görülen molozlar, Dünya Mirası alanında yer alan binaların çok ciddi zarar gördüğünü gözler önüne seriyor.
UNESCO, Halep’in ‘ender evrensel bir değere’ sahip olmasının nedenini, “Halep, Ortaçağ Arap mimarisini yansıtması açısından az bulunur ve otantik. Mimarisi, şehrin kültürel, sosyal ve teknolojik gelişiminin tipik tanıklığını ortaya koyuyor. Arapların Haçlılara olan direnişinden eserler barındırdığı gibi Bizans, Roma ve Yunan işgalini şehrin planlanmasında görmek mümkün” diye açıklıyor.
Özge Özdemir-Milliyet
