580 milyar TL deprem vergisi toplanmış! Bu paralar ile kaç konut yapılabilir? İşte senelerdir toplanan paranın hesabı!

Resmi istatistiklere göre 6 Şubat depreminde 44 bin sivil hayatını kaybetti. Düzinelerce şehir etkilendi ve 10 şehir enkaza döndü, hayatta kalanlar hala yaşamları için savaşıyor. Enkaz altından çıkan insanlar sokaklara çadır kurdu ve evleri yıkıldığı için binalara giremiyor. 

Depremzedeler de bazı bölgelerde yeterli çadır olmadığını söylüyor. Ayrıca bölgeye çok fazla zarar verildiğini tespit edilirken ekonomiye olan maliyetini de hesaplıyor. Bütün bunlar arasında 1999 yılından beri vatandaşlardan toplanan deprem vergilerinin ne kadar olduğu, nerelere harcandığı da en çok merak edilen konular arasında.

DEPREMİN HASAR MALİYETİ NE KADAR?

Ekonomist Selva Demiralp'e göre teyit.org tarafından yapılan bir araştırma, depremin yol açtığı yıkımın maliyetinin 16 milyar TL ile 24 milyar TL arasında değiştiğini ortaya koydu. Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonun maliyet hesabına göre ise hasarın toplamı 84 milyar doları buluyor. Dünya Bankası'nın Hızlı Hasar Tespit Raporu'na göre, depremler 34,2 milyar dolarlık maddi hasara neden oldu. Fakat aynı raporda iyileştirme ve tekrar inşa maliyetlerinin çok daha fazla olacağı öngörülüyor.

1999'DA BİR KERELİK EK VERGİLER GETİRİLDİ

Deprem vergisi tam da burada devreye giriyor. 17 Ağustos 1999 depreminde 18.000'den fazla insan öldü ve 109.000 bina hasar gördü. Depremin ardından bölgeye ekonomik yardım sağlamak ve vatandaşlara bazı muafiyetler sağlamak için yasalar çıkarıldı. Kanun, depremden etkilenen bölgeler dışında Türkiye genelinde ek vergiler getirdi.

ÖZEL İLETİŞİM VERGİSİ YÜRÜRLÜKTE KALDI

Bu vergiler başlangıçta 2000 yılı sonuna kadar geçerli olacaktı. Ardından ise özel iletişim ve işlem vergileri ikişer kez önce 2002, ardından 2003’ün sonuna kadar ileri çekildi. Bu sürenin ardından yürürlükten kalkan vergilerden sadece özel iletişim vergisi günümüze kadar sürdürüldü.

2021'DE YÜZDE 10'A YÜKSELTİLDİ

Özel iletişim vergisi kapsamında yer alan vergiler 2018 senesine kadar cep telefonu görüşmelerinden yüzde 25, sabit telefon görüşmelerinden yüzde 15 ve veri ve internet hizmetlerinden yüzde 5 oranlarında tahsil edildi. 2018 senesine geldiğimizde hepsi yüzde 7,5’le vergilendirilmeye başlandı. 2021 senesi Ocak ayında Cumhurbaşkanı Kararnamesiyle bu oran yüzde 10’a çıkarıldı.

EK VERGİLERDEN BÜTÇEYE NE KADAR GİRDİ?

Deprem sonrası altı vergiden ilk iki yılda yaklaşık 1 milyar TL tahsil edildi. 2000-2003 yılları arasında kalan iki verginin toplam 4 milyar TL'si devlet kasasına aktı. 2004 yılından bu yana özel telekomünikasyon vergisinden yaklaşık 85 milyar TL tahsil edildi.

Özel iletişim vergisi, deprem vergisinin en büyük bölümünü oluşturmaktadır. Sadece özel iletişim vergisinde halkın ödediği vergi miktarı 87.5 milyar TL.

Bu hesaplamalara göre, vatandaşlardan toplam deprem vergileri yaklaşık 90 milyar TL. Ancak enflasyonun para biriminin değerini değiştirdiği düşününce dolayısıyla bu miktar enflasyon dikkate alınmadan elde edilen tutardır. TL enflasyonu hesaba katıldığında toplanan deprem vergisi 580 milyar TL. (Buna bir örnek olarak; 1999’daki 1 lira, 2023 yılında 66,96 liraya denk geliyor.)

Dolar cinsinden hesaplandığında toplam deprem vergisi 40 milyar dolara denk geliyor. 

VERGİLER NEREYE GİTTİ?

Eski Maliye Bakanı Mehmet Şimşek 2011 yılında yaptığı açıklamada, “bu duble yollara gidiyor, demir yollarına gidiyor, havayollarına gidiyor, çiftçimize gidiyor, eğitime gidiyor değerli arkadaşlar” şeklinde konuşmuştu.

2021 yılında CHP’den Sezgin Tanrıkulu’nun sorusunu cevaplayan Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan hazine birliği ilkesini hatırlatarak, “Belirli gelirler karşılığı olarak belirli harcama kalemleri veya projeler için ödenek tahsis edilmemekte, Hazine birliği kapsamında tüm gelirler halkımıza hizmet için yapılan tüm giderlerin karşılanması amacıyla kullanılmaktadır” demişti.

BÜTÇE HARCAMALARINA DA KULLANLIYOR

İstanbul Milletvekili Mahmut Tanal’ın 17 Ağustos 2017’deki deprem vergisine dair sorularına “‘deprem vergisi’ adı altında bir vergi alınması söz konusu değildir” cevabı veriliyor.

Mahmut Tanal'ın 2014 yılındaki soru önergesine şu ifadelerle yanıt verildi: 

“Belirli giderlere tahsis edilmemesi ilkesi gereği söz konusu vergi uygulaması nedeniyle elde edilen kaynaklar genel bütçeye gelir olarak kaydedilmekte ve afetlere ilişkin giderler de dahil olmak üzere tüm kamu giderlerinin karşılanması için kullanılmaktadır”

Hazine birliği ilkesi tüm gelir ve giderlerin tek bir bütçe içinde toplanması anlamında kullanılıyor. Bu ilkeye göre Türkiye'de tüm gelir ve giderler tek bir bütçede birleştirilir ve farklı gelirler farklı giderler için kullanılabilir. Aslında, özel iletişim vergisi, yasal olarak bütçe vergi gelirleri alanında değerlendirilerek diğer bütçe harcamalarına da kullanılıyor.

DEPREM VERGİLERİYLE KAÇ KONUT YAPILIR?

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından hesaplanan ve Resmi Gazete’de yayımlanan yapı yaklaşık birim maliyetleri hesaplama noktası olarak kullandığında, A grubu metrekare başına 4 bin 950 lira olarak hesaplanıyor. TOKİ ise ortalama 2+1 konutun 75 ila 85, 3+1 konutun 110 ila 128 metrekare olarak değiştiği belirtiyor.

2+1 konut için 85 metrekare üzerinden hesaplandığında konut maliyeti yaklaşık 420 bin lira olarak hesaplanabiliyor. 119 metrekarelik 3+1 evin fiyatı 589 bin lira civarında. 90 milyar "deprem vergisi" ile yaklaşık 214 bin 85 metrekare ve 153 bin 119 metrekare konut yapılabilir. Ancak bu hesaplama, yıllar içinde satın alma gücündeki değişiklikleri hesaba katmaz.

1999'dan sonra uygulanan deprem vergisinin 2023'te alım gücüne denk getirildiğinde sonuç değişiyor. Bu dönemin hesabında göre 580 milyar TL`ye denk gelen deprem vergileri ile 85 metrekarelik 1 milyon 378 bin ve 119 metrekarelik 590 bin konut yapılabiliyor. Dolar bazındaki hesap ile de 85 metrekarelik 1 milyon 800 bin ve 119 metrekarelik bir milyon 300 bin konut yapılabiliyor.

ÖZEL DEPREM BÜTÇESİ YOK AFAD VAR

Türkiye'de depremler için özel bir bütçe yoktur, bu nedenle AFAD gibi afet ve acil durumlarla ilgilenen kurumların harcamaları, bu konuya ulusal yaklaşım açısından çok önemlidir. AFAD, 2009 senesinden sonra Afet İşleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğünün kapatılmasının ardından Başbakanlığa bağlı olarak kuruldu. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminden sonraysa Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile 2018 senesinde İçişleri Bakanlığına bağlandı.

ÖZEL İLETİŞİM VERGİSİ AFAD'IN HARCAMALARINA YETİYOR

Deprem vergisi olarak getirilen ve kalıcı hale getirilen Özel İletişim Vergisi ile AFAD'ın giderleri kıyaslandığında, AFAD'ın giderleri son üç yılda vergi tutarını aşmıştır. Ancak 2011 yılından sonra uygulanan özel iletişim vergisi tutarının AFAD'ın toplam harcamasından az olduğu görülmektedir.

AFAD harcamaları ve özel iletişim vergisinin toplam karşılaştırması, 2011'den bu yana AFAD için 56,5 milyar, özel iletişim vergisi için 59,1 milyar harcandığını gösteriyor. Diğer bir deyişle, özel iletişim vergisi tek başına AFAD bütçesini karşılayabilir.