Ayasofya'dan götürdüğü parçaları 55 yıl sonra iade etti!

Amerikalı turist Eliza B. Chrystie 1956 yılında Ayasofyadan götürdüğü eşsiz mozaik parçalarını geçen yıl vicdan azabı çektiğini belirterek geri getirdi. Müzeye eserleri vermeye cesaret edemeyen Chrystie, Sultanahmette alışveriş yaptığı kuyumcuya müzeye verilmek üzere teslim etti. Kuyumcu Adil Birsen üzeri altın varak kaplama 11 mozaik tesserayı tutanakla Ayasofya Müzesi yetkililerine verdi.

Tutanakta Amerikalı Chrystienin 5 adet taş, 6 adet cam tesseranın kendisine huzursuzluk verdiğini bildirdiği ve Ayasofyaya iade edilmesini istediği belirtildi. Müze Müdürü Hayrullah Cengiz, teslim edilen eserlerin görünüşte küçük ama manevi değerinin büyük olduğunu belirterek Aynı kadirşinaslığı Louvre Müzesinden de bekliyoruz. Müzemize ait çini panoyu iade etsinler dedi.

Eşi asker olan Amerikalı Eliza B. Chrystie 1956 yılında eşinin katıldığı bir toplantı dolayısıyla Ankaraya geldi. Ülkesine dönmeden önce İstanbulu ziyaret ettiler.

Ayasofya Müzesini ziyaret için geldiklerinde müzede restorasyon çalışması vardı. Müzeyi gezerken çalışanlar kendilerine eşsiz güzellikteki mozaiklere ait, üzeri altın varak kaplama cam ve renkli taşlardan (tessera) 11ini verdi. Chrystie bunları çantasına koydu ve ülkesine döndü. İnsanlığın ortak mirası Ayasofyaya ait 1500 yıllık mozaik parçalarını evinin bir köşesinde yıllarca özenle saklayan Chrystie, evine gelen tüm misafirlerine bu parçaları gösterdi.

Ancak aradan zaman geçtikçe Chrystie kendine ait olmayan bu tesseralardan rahatsızlık duymaya başladı. Kbuslar gördü. Vicdan azabıyla yaşamaya başlayan Chrystie eserleri yeniden olması gereken yere, asıl sahibine iade etmeye karar verdi. Ancak yaşlanmıştı, yeniden Türkiyeye gitmek onun için çok da kolay değildi. Kız kardeşinden yardım istedi. 55 yıl sonra geçen yıl eylül ayında kız kardeşi ile birlikte yeniden Türkiyeye geldi.

Pazarlık yaparken birden ağlamaya başladı

Bundan sonrasını Kuyumcu Adil Birsenden dinleyelim:

İki yaşlı bayan geldi. Kolye beğendiler. Fiyat fazla geldi deyip gittiler. Ertesi gün yaşlılardan Eliza Chrystie tekrar geldi. Önce fiyatta indirim istedi. Pazarlık yaparken birden ağlamaya başladı. Ne olduğunu anlamaya çalışırken, Sizden farklı bir konuda yardım isteyeceğim dedi. Ayasofyadan 55 yıl önce aldığı mozaik parçalarını çıkardı. Bunlar bana ait değil, yıllardır bunları taşımanın ıstırabını yaşıyorum. Sizden ricam bunları gerçek sahibine iade etmeniz dedi. Anlayamamıştım. 55 yıl önce Ayasofyayı ziyaret ettiğinde orada çalışan işçilerin kendisine bunları verdiğini, ülkesine götürdükten sonra pişman olduğunu, uykularının kaçtığını söyledi.

Artık huzur içinde ölebilirim

Amerikalı turist, Birsenden bir konuda yardım istiyordu:

Benden bunları müzeye vermemi istiyordu. Kendisinin neden vermediğini sorduğumda utandığını ve çekindiğini söyledi. Ben de eserleri alıp müzeye götürdüm. Uzmanlar bunların gerçekten de Ayasofyaya ait olduklarını söylediler. Tutanakla eserleri müze yetkililerine teslim ettim. Tutanağın bir örneğini de kendisine verdim. Şimdi huzur içinde ömrümü tamamlayabilirim dedi.

Ayasofya Müze Müdürü Hayrullah Cengiz şöyle konuştu:

Amerikalı turist bu eserleri alırken nasıl bir hata yapmışsa iade ederken de büyük bir erdemlilik göstermiştir. Müzemizden çalınan diğer eserlere örnek olması açısından da çok önem arz etmektedir. Louvre Müzesi yetkililerinden de aynı kadirşinaslığı bekliyoruz. 1 asır önce müzemizden çalınan 2. Selim türbesine ait eşsiz İznik çini panonun ve bize ait diğer çini karoların iade edilmesini istiyoruz.

Louvredaki çiniler bekleniyor

Tam 100 yıl önce Osmanlı sarayında diş doktorluğu yapan Albert Dorigny Ayasofyada restorasyon izni almayı başarmıştı. Ancak Dorigny restorasyon yerine Ayasofya bahçesinde yer alan türbelerdeki İznik çinilerini ülkesine kaçırdı. Fransada yaptırdığı kopyalarını da eski yerlerine taktı.

2. Selim Türbesinin kapısının sol tarafında yer alan çini pano, bugün Louvre Müzesinde sergileniyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı bu panonun iadesi için harekete geçti ve Fransadan çinileri resmen istedi. Bakan Günay çinilerin iadesinde son aşamaya gelindiğini daha önce açıklamıştı.

Depoda muhafaza altına alındı Ayasofya Müzesi mozaik uzmanı Sabriye Parlak: Ayasofya, mozaikleri ile bilinen dünyaca ünlü bir yapı. Bu yapıya ait mozaik tesseraların iade edilmesi çok önemli. Çok sayıda eksik mozaiklerimiz var. Bunları zaman zaman gerçekleştirdiğimiz restorasyonlarla yerlerine takıyoruz. Amerikalı turistin iade ettiği tesseralar da depoda koruma altına alındı.

Ömer Erbil / RADİKAL