Mimar hakları!

Mimar hakları!

Proje müellifi mimar ya da mimarların hayata geçirdiği eser üzerinde hukuki açıdan maddi ve manevi hakları bulunuyor. Bu haklar Türk Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında düzenleniyor. Peki, mimarlar proje müellifi olarak hangi haklara sahip?

Mimarların hakları..

Mimarların Manevi Hakları:

Manevi Haklar, FSEK madde 18’e göre, eser sahibi gerçek kişiyse yaşadığı sürece, tüzel kişi ise tüzel kişilik devam ettiği müddetçe madde 14, 15 ve 16 uyarınca sahip olduğu manevi hakları kullanabilir.

1.Eseri Umuma Arz Yetkisi 

“Bir eserin umuma arz edilip edilmemesi, yayımlanma zamanını ve tarzını münhasıran eser sahibi tayin etmektedir. Bütünü veya esaslı bir kısmı alenileşmemiş olan, yahut ana hatları herhangi bir suretle henüz umuma tanıtılmayan bir eserin muhtevası hakkında ancak o eserin sahibi malumat verebilir. Eserin umuma arz edilmesi veya yayımlanma tarzı, sahibinin şeref ve itibarını zedeliyecek mahiyette ise eser sahibi, başkasına yazılı izin vermiş olsa bile eserin gerek aslının, gerek işlenmiş şeklinin umuma tanıtılması veya yayımlanmasını menedebilir. Menetme yetkisinden sözleşme ile vazgeçmek hükümsüzdür. Diğer tarafın tazminat hakkı saklıdır.” (FSEK madde 14) 

2. Adın Belirtilmesi Yetkisi 

“Eseri, sahibinin adı veya müstear ad ile yahut adsız olarak, umuma arz etme veya yayımlama hususunda karar vermek salahiyeti münhasıran eser sahibine aittir. Bir güzel sanat eserinden çoğaltma ile elde edilen kopyalarla bir işlenmenin aslı veya çoğaltılmış nüshaları üzerinde asıl eser sahibinin ad veya alametinin, kararlaştırılan veya adet olan şekilde belirtilmesi ve vucuda getirilen eserin bir kopya veya işlenme olduğunun açıkça gösterilmesi şarttır. Bir eserin kimin tarafından vücuda getirildiği ihtilafı ise, hakiki sahibi, hakkının tespitini mahkemeden isteyebilir. Eser niteliğindeki mimari yapılarda, yazılı istem üzerine eserin görülen bir yerine, eser sahibinin uygun göreceği malzeme ile silinmeyecek biçimde eser sahibinin adı yazılır.” (FSEK madde 15) 

3. Eserde Değişiklik Yapılmasını Önleme Yetkisi 

"Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veyahut eser sahibinin adında kısaltmalar ekleme ve başka değiştirmeler yapılamaz. Kanunun veya eser sahibinin müsaadesiyle bir eseri işleyen, umuma arz eden, çoğaltan, yayımlayan, temsil eden veya başka bir suretle yayan kimse; işleme, çoğaltma,temsil veya yayım tekniği icabı zaruri görülen değiştirmeleri eser sahibinin hususî bir izni olmaksızın da yapabilir. Eser sahibi, kayıtsız ve şartsız olarak yazılı izin vermiş olsa bile şeref ve itibarını zedeleyen veya eserin mahiyet ve hususiyetlerini bozan her türlü değiştirilmeleri menedebilir. Menetme yetkisinden bu hususta sözleşme ya¬pılmış olsa bile vazgeçmek hükümsüzdür." (FSEK madde 16) 

Bern Sözleşmesi'nin de mükerrer 6. maddesinde; eser sahibinin "eserin kendi eseri olduğunu beyan etmek ve bu eserin kendi şeref ve şöh¬retine zarar veren her türlü bozuluşuna, parçalanışına veya herhangi bir şekilde değişikliğe uğratılmasına yahut aynı eserin başka herhangi bir suretle haleldar edilmesine muhalefet etmek hakkını" muhafaza edeceği ve bu hakkın onun " ölümünden sonra, hiç değilse mali hakların ortadan kalkmasına kadar" devam edeceği belirtilmektedir. 

4. Eserin Aslına Varma Yetkisi 

“Eser sahibi, gerekli durumlarda, aslın maliki ve zilyedinin, koruma şartlarını yerine getirmek kaydıyla, ... eserlerin asıllarından geçici bir süre için yararlanmayı talep etme hakkına sahiptir. Eser sahibinin bu hakkı, bu eserlerin ticaretini yapanlar tarafından, eseri satın alan veya elde eden kişilere müzayede ve satış kataloğu veya ilgili belgeler ile açıklanır. Aslın maliki, eser sahibi ile ypmış olduğu sözleşme şartlarına göre eser üzerinde edilebilir. Ancak eseri bozamaz ve yok edemez ve eser sahibinin haklarına zarar veremez. Eserin tek ve özgün olmsdı durumunda eser sahibi, kendisine ait tüm dönemleri kapsayan çalışma ve sergilerde kullanmak amacıyla, koruma şartlarını yerine getirerek iade edilmek üzere eseri isteyebilir.” (FSEK madde 17) 

Mimarların maddi hakları:

Mali haklar eser sahibine eserinden ekonomik olarak yararlanma hakkını sunar. 

1. İşleme Hakkı 

“Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan ve aşağıda başlıcaları yazılı fikir ve sanat masulleri işlenmelidir. (FSEK madde 6) Mimari eserleri işleme biçimleri şu şekilde sıralanıyor: 

- Musiki, güzel sanatlar, ilim ve edeabiyat eserlerinin film haline sokulması veya filme alınmaya ve radyo televizyon ile yayına müsait şekle sokulması. 

- Güzel sanat eserlerinin bir şekilde diğer şekillere sokulması. 

- Bir eser sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliye haline konulması. 

- Belli maksada göre ve hususi bir plan dahilinde seçme ve toplama eserler tertibi. 

- Henüz yayımlanmamış olan bir eserin ilmi araştırma ve çalışma neticesinde yayımlanmaya elverişli hale getirilmesi. 

- Başkasına ait bir eserin izah veta şerhi yahut kısaltılması.

2. Çoğalma Hakkı 

“Bir eserin aslını ve ya işlenmelerini kısmen ya da tamamen çoğaltma hakkı, münhasıran sahibine aittir.” (FSEK madde 22)

3. Yayma Hakkı 

“Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya dğer yollarla dağıtmak hakkını münhasıran eser sahibine aittir.” (FSEK madde 23)

4. Temsil Hakkı 

“Bir eserden doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarayan aletlerle umumi yerlerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek.” (FSEK madde 24)

5. Yayın ve Umuma İletim Hakkı 

“Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı mühasıran eser sahibine aittir. Eser sahibi eserinin aslı ya da çoğaltılmış nüshalarının telli ya da telsiz araçlarla satışı veya diğer biçimlerde umuma dağıtılmasına veya sunulmasına ve gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda eserine erişimini sağlamak suretiyle umuma iletimine izin vermek veya yasaklamak hakkına sahiptir. Bu madde ile düzenlenen umuma iletim yoluyla eserlerin dağıtım ve sunumu eser sahibinin yayma hakkını ihlal etmez.” (FSEK madde 25)