Türkiye’nin iskan politikası nedir?

Türkiye’nin iskan politikası, şimdiki adıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olan bakanlığın tarihçesidir. Bakanlık, Nafia Nezareti, Nafia Vekaleti, Bayındırlık Bakanlığı, İmar ve İskan Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı adlarını almıştır.

Türkiye’nin iskan politikası nedir?

Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’nde kurulan İskan Bakanlıkları!

Nafia Nezareti : 1848 - 1920

Nafia Vekaleti : 1920 - 1928

Bayındırlık Bakanlığı : 1928 - 1983

İmar ve İskan Bakanlığı : 1958 - 1983

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı : 1983 - 2011

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı : 2011 - ..

İskan politikası gereği kurulan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın tarihçesi!

Bayındırlık Bakanlığı, Türkiye'de kamu hizmetlerinde memleketin imarı ile ilgili işlerin yürütmekte görevli kuruluşların bağlı olduğu bir kurumdur.

Gerçekten, Türkiye'deki devlet teşkilatının köklü bir şekilde değiştirilip çağın ihtiyaçlarına uygun bir düzenlemenin yapıldığı 1848'den bu güne kadar, Bayındırlık Bakanlığı, bazı istisnalar dışında yapımla ilgili bütün kuruluşları bünyesinde toplamış ve onları yönlendirmiştir. Bu niteliği ile de, devletin ana bakanlıklarından birisi olmakta devam edegelmiştir.

İlk hükümetin teşekkül tarzı, 24 Nisan'da teklif edilip görüşülerek 2 Mayıs'da kabul edilen 3 numaralı kanun ile tespit edilmiştir. Buna göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti, Büyük Millet Meclisi Reisi'nin başkanlığında on bir bakandan ibarettir. Kurulan bu hükümetteki on bir bakanlık arasında Bayındırlık Bakanlığı da, Nafıa Vekaleti ismi ile yer almaktadır.

Cumhuriyet'in kurulmasından önce, bu on bir bakanlığa ilaveten bir bakanlık daha kurulur: Mübadele, İmar İskan Bakanlığı. Lozan sulh antlaşması ile ortaya çıkan, Türk ve Rum ahalinin mübadelesi ve yerleştirilmesi konusu, 13 Ekim 1923 günü kurulan bu bakanlığa verilir.

Bakanlığın ilk programı: 

Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetinin kurulmasına ait söz konusu kanunun kabulünün ertesi günü, 3 Mayıs 1920' de her bakanlık için ayrı ayrı yapılan seçim sonunda, Yozgat Milletvekili İsmail Fazıl Paşa Bayındırlık Bakanlığına seçilir.

Programın Bayındırlık ile ilgili bölümü, bugünkü kelimelerle şöyledir: "Bayındırlık işlerindeki girişimimize gelince: Memleketin ekonomi bakımından çok gerekli olup da şimdiye kadar yapımına başlanmamış olan ana hatlarının, bilinen sıkıntılar dolayısıyla, bu yıl yapımının sürdürülememesi zorunluluğu vardır. Ancak mevcut olan yollarda halkımızın geçişine engel olan harap yol parçaları ile köprülerin onarımına ve bu yollarda yapımı bitmemiş olan önemli bölümlerinin yapımının tamamlanmasına süratle başlanacağı gibi, Ankara-Sivas demiryolunun yapımının, Yahşi Han durağına kadar tamamlanıp işletilmesi ile ilgili tedbirler alınmıştır."

Mustafa Kemal Paşa'nın Bayındırlık İşleri Hakkındaki Düşünceleri!

1920-1923 döneminin bayındırlık yönünden en önemli konusu demiryollarıdır. 1 Mart 1922 tarihli Meclis açış konuşmasında Mustafa Kemal Paşa, Bayındırlık işleri ve özellikle demiryolları hakkındaki düşüncelerini şu şekilde açıklıyor ve konular ile ilgili olarak da bilgi veriyordu"

"Sizlere, ekonomik alandaki faaliyetlerimizin ana hatları ile tesbit etmiş olduğum temel noktalarını genel olarak açıklamış bulunuyorum. Bundan sonra ekonomik politikamızda, tespit etmiş olduğumuz bu temel esaslara uygun olarak hazırlanacak bir plana göre, Bakanlar Kurulumuzun uygulamaya geçmesini bekliyoruz. Böyle bir projenin hazırlanmasında en büyük yeri Bayındırlık işleri alacaktır. Çünkü, ekonomik hayatın işlemesindeki canlılık; ancak taşıt araçlarının, karayollarının, demiryollarının ve limanların içinde bulundukları duruma bağlıdır."

"Yaşamak için ve ekonomik gelişmemizi temin için, Bayındırlık işlerine dört elle sarılmak mecburiyetindeyiz."

Gerek çıkarılan özel kanunların verdiği görev ve gerekse Bakanlığın yapımcı özelliği dolayısıyla; deprem, yangın, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi çığ gibi tabii afetlerin evsiz barksız bıraktığı yurttaşlara yardım işleri büyük ölçüde Bayındırlık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Bakanlık bu konuyu teşkilatlı bir şekle dönüştürmek gayesi ile, 1953'de Yapı ve İmar İşleri Reisliği bünyesinde bir deprem bürosu kurmuştur. Bu büro, 1955 yılında yine aynı Reisliğe bağlı olarak DE-SE-YA(Deprem, seylab, yangın) Şubesi haline getirilmiştir. Bu kuruluşun yıllar sonra, İmar ve İskan Bakanlığı bünyesinde Afet İşleri Genel Müdürlüğü haline dönüştüğünü göreceğiz. 

İmar ve İskan Bakanlığı'nın Kuruluşu! 

Kasım 1957'de hükümetin kurulması ile birlikte İmar Bakanlığı olarak göreve başlayan yeni kuruluş, Mayıs 1958'de çıkarılan teşkilat ve görev kanunu ile İmar ve İskan Bakanlığı olarak teşkilatlanmıştır. 

3611 sayılı teşkilat ve görev kanunu ile Bayındırlık Bakanlığının görevleri arasında olan İmar İşleri ile tabii afetler dolayısıyla özel kanunlarla Bakanlığa verilmiş bulunan görev ve yetkiler, İmar ve İskan Bakanlığı'na devredilmiştir. Keza yer sarsıntılarından evvel ve sonra alınacak tedbirler ile ilgili 1944 yılında çıkarılmış olan kanun, İller Bankası Kanunu, İmar Kanunu ve bunun gibi diğer kanunlar ve tüzükler ile şehircilik ve imar işleri hakkında Bayındırlık Bakanlığı'na verilen görev ve yetkiler de yeni Bakanlığa aktarılmıştır. Bu devirler dolayısıyla, Bakanlığın merkez kuruluşlarından birisi olan Yapı ve İmar İşler Reisliği'nin adı değiştirilmemekle birlikte, bünyesindeki Şehircilik Fen heyeti kadroları kaldırılmıştır.

Hükümetin kurulmasının ertesi günü olan 13.12.1983'de peş peşe çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler arasında, 180 sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede bulunmaktadır. Ülkenin altyapı ihtiyacını karşılamak üzere; yapı işleri, karayolları, demiryolları, limanlar ve kıyı yapıları, hava meydanları, akaryakıt ve tabii gaz boru hatları ve tesisleri inşaatı ile esaslı onarımların yapılması ve yaptırılması, fiziki planlama, imar planı uygulaması, konut, yapı malzemesi, afet uygulaması hizmetlerinin etkili, düzenli ve süratli olarak görülebilmesi için Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın kurulduğunu belirten bu Kanun Hükmünde Kararnamede , Bakanlığın görevleri; Milli Savunma Bakanlığının inşaat, milli ve NATO altyapı hizmetleri ile Ulaştırma Bakanlığı'na bağlı genel Müdürlüklere kanunlarla yapım yetkisi verilmiş olan özel ihtisas işleri hariç olarak, on üç bölümde açıklanmıştır. 

Bu görevler, Bayındırlık Bakanlığı ile İmar ve İskan Bakanlığının görevlerinden ibarettir. Bu görevleri yerine getirmek üzere öngörülen , ana hizmet birimleri de aynen bu iki Bakanlıktaki birimlerdir. Yani, Bayındırlık Bakanlığındaki Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü ile İmar ve İskan Bakanlığındaki Planlama ve İmar Genel Müdürlüğü , Belediyeler Teknik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Mesken Genel Müdürlüğü, Yapı Malzemesi ve Deprem Araştırma Genel Müdürlüğü,Afet İşleri Genel Müdürlüğü'dür.Bu kararname il , Bayındırlık Kuruluna ilaveten Toplu Konut Yüksek Kurulu, İmar Koordinasyon Yüksek Kurlu, İmar ve İskan Şurası olmak üzere üç yeni kurul meydana getirilmiştir.İki bakanlığın birleştirilmesi sureti ile kurulan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'na, T. Emlak Kredi Bankası Anonim Ortaklığı ile İller Bankası Genel Müdürlüğü de iştirak ettikleri ortaklıkları ile birlikte bağlanmışlardır. Bakanlığa, katma bütçeleri ile bağlı olan kuruluşlar ise, Bayındırlık Bakanlığı'na ait Karayolları Genel Müdürlüğü ile, İmar ve İskan Bakanlığı'na ait Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü'dür. 

Bakanlığın Teşkilat ve Görevlerine Ait Kanun Hükmünde Kararname! (180 sayılı KHK) 

Hükümetin kurulmasının ertesi günü olan 13.12.1983'de peş peşe çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler arasında, 180 sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede bulunmaktadır. Ülkenin altyapı ihtiyacını karşılamak üzere; yapı işleri, karayolları, demiryolları, limanlar ve kıyı yapıları, hava meydanları, akaryakıt ve tabii gaz boru hatları ve tesisleri inşaatı ile esaslı onarımların yapılması ve yaptırılması, fiziki planlama, imar planı uygulaması, konut, yapı malzemesi, afet uygulaması hizmetlerinin etkili, düzenli ve süratli olarak görülebilmesi için Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın kurulduğunu belirten bu Kanun Hükmünde Kararnamede , Bakanlığın görevleri; Milli Savunma Bakanlığının inşaat, milli ve NATO altyapı hizmetleri ile Ulaştırma Bakanlığı'na bağlı genel Müdürlüklere kanunlarla yapım yetkisi verilmiş olan özel ihtisas işleri hariç olarak, on üç bölümde açıklanmıştır. 

Bu görevler, Bayındırlık Bakanlığı ile İmar ve İskan Bakanlığının görevlerinden ibarettir. Bu görevleri yerine getirmek üzere öngörülen , ana hizmet birimleri de aynen bu iki Bakanlıktaki birimlerdir. Yani, Bayındırlık Bakanlığındaki Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü ile İmar ve İskan Bakanlığındaki Planlama ve İmar Genel Müdürlüğü , Belediyeler Teknik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Mesken Genel Müdürlüğü, Yapı Malzemesi ve Deprem Araştırma Genel Müdürlüğü,Afet İşleri Genel Müdürlüğü'dür.Bu kararname il , Bayındırlık Kuruluna ilaveten Toplu Konut Yüksek Kurulu, İmar Koordinasyon Yüksek Kurlu, İmar ve İskan Şurası olmak üzere üç yeni kurul meydana getirilmiştir.İki bakanlığın birleştirilmesi sureti ile kurulan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'na, T. Emlak Kredi Bankası Anonim Ortaklığı ile İller Bankası Genel Müdürlüğü de iştirak ettikleri ortaklıkları ile birlikte bağlanmışlardır. Bakanlığa, katma bütçeleri ile bağlı olan kuruluşlar ise, Bayındırlık Bakanlığı'na ait Karayolları Genel Müdürlüğü ile, İmar ve İskan Bakanlığı'na ait Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü'dür. 

Kaynak: N. Yücel Mutlu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı