2019'da en çok yatırım konut ve ulaştırmaya yapıldı!

Dünya Gazetesi köşe yazarı İsmet Özkul, bugünkü köşesinde ''Özel sektör ve kamunun 2019 yatırım karnesi'' hakkında yazdı... 

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) büyüme hesaplamasında yeni seriye geçerken yaptığı değişikliklerden birisi de yatırım harcamalarına ilişkin verileri kamu-özel ayrımıyla açıklamaya son vermesi olmuştu. Daha önce yatırımlardaki toplam büyüme veya küçülmenin yanı sıra yatırımların ne kadarının özel sektör, ne kadarının kamu tarafından yapıldığını, özel ve kamu yatırımlarının büyüme/küçülme hızlarını, kamu ve özel sektör yatırımlarının her birinin büyümeye katkısının ne yönde ve ne kadar olduğunu da öğrenebiliyorduk. Artık TÜİK verilerinden bu ayrıntıyı öğrenme imkânımız kalmadı.

Ancak Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı kamu ve özel yatırım harcaması verilerini yıllık düzeyde yayınlıyor. TÜİK’in açıklamadığı bu verileri daha gecikmeli de olsa bu kaynaktan öğrenebiliyoruz. Ancak çeyrek yıllık dönemlere ilişkin verileri hala öğrenme şansımız yok.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın açıkladığı veriler, yatırımlar cephesindeki gelişmeleri biraz daha iyi görmemizi sağlıyor. Bu verileri incelediğimizde öne çıkan sonuçlar şöyle:

- 2019 yılında sabit sermaye yatırımları cari fiyatlarla toplam 1 trilyon 117 milyar TL oldu. Bunun 976 milyar TL ile yüzde 87.35’i özel sektör, 141 milyar TL ile yüzde 12.65’i de kamu tarafından gerçekleştirildi.

- En önde gelen kamusal hizmetlerden eğitim ve sağlıkta da kamunun yatırımlardan aldığı payın özel kesimin gerisinde kalması dikkat çekici bir durum. Eğitim yatırımlarında özel sektörün payı yüzde 57.67 olmasına karşın, kamunun payı yüzde 42.33’te kalıyor. Sağlıkta ise özel sektörün yatırımlardaki payı yüzde 82.25’i bulurken kamunun payı sadece yüzde 17.25 düzeyinde. Kamunun payı bir önceki yıla göre eğitimde 0.72 puan, sağlıkta 3.79 puan gerilemiş.

- Toplam yatırımlarda en büyük pay yüzde 29.21 ile ulaştırmaya ait. Bunu yüzde 25.86 ile konut izliyor. Ekonomini bel kemiği imalatın payı yüzde 22.53 ile inşaata dayalı bu iki sektörün ardından geliyor.

- Özel sektör yatırımlarında en yüksek paylar yüzde 29.42 ile konut ve yüzde 28.30 ile ulaştırmaya ait. İmalat sanayii yatırımları özel sektörde de yüzde 25.71’lik bir payla ancak üçüncü sırada yer alıyor.

- Kamu yatırımlarında ulaştıranın payı yüzde 35.48’i buluyor. Kamu yatırımlarında ikinci sırada yüzde 26.63 payla güvenlik hizmetlerini de kapsayan diğer hizmetler alıyor. Buna karşın kamu yatırımlarında eğitimin payı yüzde 13.15, sağlığın payı ise sadece yüzde 4.91 düzeyinde.

- 2019’da yatırımlar bir önceki yıla göre reel olarak yüzde 12.41 gibi yüksek bir hızla daraldı. Ana sektörlerden enerji, turizm ve sanayi hariç tüm sektörlerde yatırımlar küçüldü. Turizm yatırımları reel olarak yüzde 16.15, enerji yatırımları yüzde 14.33 büyürken sanayi yatırımları yüzde 0.02 gibi minik bir büyüme ile yerinde saydı. Buna karşın tarımda yüzde 28.42, diğer hizmetlerde yüzde 21.09, ulaştırmada yüzde 18.65 ve konutta yüzde 15.93 düzeyinde yatırım daralması yaşandı.

- Özel sektör yatırımlarındaki reel küçülme yüzde 9,95 oldu. Özel sektörün turizm yatırımlarında yüzde 20’lik, sağlık yatırımlarında yüzde 1.3, eğitim yatırımlarında yüzde 0.6’lık bir büyüme gerçekleşti. Buna karşın konutta yüzde 15.94’ü, ulaştırmada yüzde 15.17’yi bulan yatırım daralması gerçekleşti.

- Kamu yatırımlarındaki daralma ise yüzde 27.91’i buldu. Kamu yatırımlarında büyüme kaydeden sektörler sadece yüzde 7.73 ile imalat ve yüzde 34.11 ile enerji oldu. Kamu yatırımları turizmde yüzde 63.18, tarımda yüzde 44.02, ulaştırmada yüzde 36.45, diğer hizmetlerde yüzde 32.77, sağlıkta yüzde 21.34, konutta yüzde 13.73, madencilikte yüzde 9.77 ve eğitimde yüzde 3.18 küçüldü.

- Kamu yatırımlarının bu kadar sert bir küçüldüğü 2019 yılında merkezi yönetim bütçe açığı, bir önceki yıla göre yüzde 71.32’lik bir sıçramayla 72.81 milyar TL’den 124.75 milyar TL’ye tırmandı. Bu durum, bütçenin ne kadar kırılgan ve zor durumda olduğunun da bir göstergesi.