Ataş Yerleşkesi yıkım kararı iptal edildi!

Bilirkişi raporları ile "Kentsel Sit" niteliği taşıdığı bir kez daha tescillenen yerleşke için,  Adana  Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu'nun yıkıma olanak tanıyan kararı, İdare Mahkemesi tarafından iptal edildi. 

Cumhuriyetin erken dönemlerindeki sanayileşme hamlesinin izlerini taşıyan ender mimari örneklerden birini oluşturan ATAŞ Petrol Rafinerisi içerisindeki yerleşke, Akdeniz Belediyesi'nin hukuki zemindeki çabalarıyla yıkılmaktan kurtuluyor. Acele Kamulaştırma yapılarak Bakanlar Kurulu Kararı ile 2011 yılında kentsel yenileme proje sınırlarına dâhil edilen alan içerisinde yer alan ATAŞ Lojman ve sosyal donatı alanının yıkım kararı, Mersin 2'nci İdare Mahkemesi tarafından durduruldu.

TOKİ tarafından başlatılan yıkım işlemlerine Akdeniz Belediyesi itiraz etmiş, alanın tescili için Adana Kültür Varlıklarını Koruma Kuruluna müracaat etmişti. Kurul, Akdeniz Belediyesi'nin yaptığı itirazı reddetmiş, söz konusu yerleşkenin kültür varlığı ya da sit alanı olamayacağı yönünde bir karar almış, böylece yıkımın önünü açmıştı. Akdeniz Belediyesi de bu karar üzerine konuyu yargıya taşımış, 2013 yılında Adana Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu aleyhine İdare Mahkemesinde dava açmıştı. "Siyasi, ekonomik ve kültürel arayışların mimarideki yansıması" Akdeniz Belediyesi tarafından idare Mahkemesi nezdinde açılan dava çerçevesinde alanı inceleyen bilirkişiler, ATAŞ Yerleşkesinin Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı bakımından kentsel sit özelliği taşıdığına ve 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında tescil edilmesi gerektiği görüşüne vardılar. Mersin 2'nci İdare Mahkemesi de aldığı kararla yerleşkenin yıkılmasına olanak tanıyan kurul kararını iptal etti. İptal gerekçesinde ATAŞ yerleşkesinin dünya genelinde 2'nci Dünya Savaşı sonrasında gelişen rasyonel-işlevsel mimarlık akımını temsil ettiği, yapısal özellikleri ve tasarım itibarı ile Türkiye'nin erken Cumhuriyet döneminin mimari belleği için ünik sayılabilecek özellikler yansıttığı bilgisine yer verildi. 

Benedik Tüzüğü ilkeleri doğrultusunda yakın dönem mimarlık ürünlerinin de korunması gereken kültür varlıkları kapsamına girdiği belirtilen bilirkişi raporuna göre, yerleşkenin 1960-1970 kuşağı mimarlık hareketlerinin genel eğilimleri kapsamında değerlendirilmesi gerekiyor. Ayrıca Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı bölge koruma kurullarının, 20'nci yüzyılın 2'nci yarısına tarihlenen çeşitli sanayi tesisleri, lojmanlar ve kamu binalarını tescil ettiği bilgisine de yer veriliyor. Döneminin siyasi, ekonomik ve kültürel arayışların mimarideki yansımasının görüldüğü de belirtilen raporda ayrıca yerleşkenin tarihi, özgünlük, enderlik, belge, ekonomik ve işlevsellik açısından değer taşıdığına da vurgu yapılıyor. Kendi kendine yeten, öncü sanayi yerleşkesi Türkiye'nin ikinci rafinerisi olan ATAŞ Rafinerisine ait loj-man alanı, mimar Forrin En-dak tarafından tasarlanmış ve 1958'de yapımına başlanmıştır. Kum, çakıl ve çimento dışındaki bütün malzemelerin yurtdışından temin edildiği yapılarda kullanılan betonların tamamı özel olarak laboratuar testinden geçirilmiştir. Merkezi ısıtma ve soğutma sistemi kullanılan yerleşkede kullanılan elektrik, rafineri içerisindeki iç döngüyle sağlanmıştır, idare, emniyet, kafeterya, laboratuar, itfaiye, hastane binaları bulunan yerleşkede jimnastik salonu, sinema, yemekhane, çamaşırhane, yüzme havuzu, kütüphane, balo salonu, eğlence kulübü gibi sosyal donatı alanları da yer alıyor. Lojman alanı, Cumhuriyet döneminin sanayileşme politikalarından ve sanayi mekânlarından ciddi izler taşıyor. Bu kapsamda Cumhuriyet yönetiminin geliştirdiği kendi kendine yeterli, öncü sanayi yerleşkeleri, ATAŞ yerleşkesinde karşılığını buluyor. Yerleşkenin 1950 sonrası döneme özgü pek çok birikimi içeriyor olması, modern sanayi mekânlarına ilişkin önemli bilgiler aktaran yerleşkeyi daha da özgün bir konuma taşıyor. 

Güney