Bedri Rahmi'nin kayıp mozaik duvarı kitap olma yolunda!

Bedri Rahmi'nin mozaik duvarlarının kaderi birbirine çok benziyor. 4. Levent'teki Ziraat Bankası'nın bulunduğu binanın duvarındaki 1960lı yıllardan kalma mozaiklerin büyük tahribata uğradığını hemen hepimiz biliyoruz. Peki ya Eyüboğlu'nun 1958'de Brüksel'de düzenlenen dünya fuarındaki Türkiye pavyonu için yaptığı mozaik duvarın başına gelenler...

Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun 1960'lı yıllarda 4. Levent'teki Ziraat Bankası'nın bulunduğu binanın duvarına yaptığı mozaiklerin üzerlerine klimalar, levhalar asılarak tahrip edilmesi halen hafızalardayken; kimilerinin unuttuğu, kimilerininse hiç bilmediği bir başka mozaik duvarının hikâyesine tanık olduk geçen hafta Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'nde gerçekleştirilen "Bedri Rahmi Eyüboğlu 100 Yaşında" sempozyumunda.

Sempozyumun konuklarından Doç. Dr. Johann Pillai'ın "Kayıp Mozaik Duvar: Bedri Rahmi Eyüboğlu" adlı sunumuyla gün ışığına çıkan bu hikâye, Eyüboğlu'nun 1958'de Brüksel'de düzenlenen dünya fuarındaki Türkiye pavyonu için yaptığı mozaik duvarın başına gelen talihsizlikleri içeriyordu.

Fuarın bitmesiyle bir "bilinmeyen"e doğru yolculuğa çıkan duvarı "eksilerek" Kıbrıs'a gidişinin hikâyesi, Kıbrıs'taki Türkiye Büyükelçiliği'nin duvara ait parçaların bir kısmını bularak sergilemek istemesiyle ortaya çıkıyor. Sergiye ev sahipliği yapmak isteyen Lefkoşa'daki Sidestreets Sanat Merkezi'nin kurucularından Pillai, sergi katalogu için araştırma yapmaya karar veriyor. Bu araştırma sonucunda katalog, ortaya çıkan bulgularla "Bedri Rahmi-Kayıp Mozaik Duvar: Ekspo 58'den Kıbrıs'a" adlı kitaba dönüşüyor. Bir yıldır bu projeyle yatıp kalktığını belirten Pillai'ya göre araştırmanın tamamlandığını söylemek güç, çünkü her gün yeni bir bilgi gelmeye deva ediyor. Bugüne kadar çok kısıtlı bir bütçeyle ve kendi olanaklarıyla çalıştığını vurgulayan Pillai, bir sponsor bulunamaması halinde proje rafa kaldırmak zorunda kalacağını söylüyor.

Oysa Pillai, bu projeyi belgesele dönüştürmek projenin oluşmasına vesile olan "Kayıp Mozaik Duvar" sergisini Türkiyeye getirmek istiyor.
2010'daLefkoşa'da açıan "Kayıp Mozaik Duvar" sergisinin ziyaretçileri arasında Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay'ın da olduğunu söyleyen serginin küratörleri Anber Onar ve Emn Çizenel, Günay'ın serginin Türkiye'de de izleyiciyle buluşması gerektiğini, Cer Modern ya da uygun başka bir galeride sergilenebilmesi için kendilerine de tek olacağını belirtmiş.
Tekrar hatırlatmak bize düşsün!

Brüksel'den Lefkoşe'ye
Brüksel'de, 1958'de 2. Dünya Savaşı'ndan sonra açılan ilk dünya fuarında Türkiye pavyonunun mimarisini Utarit İzgi, Muhlis Türkmen, Hamdi Şensoy ve İlhan Türegün üstlendi. İki binadan oluşan pavyonu birbirine bağlayan 60 metrelik duvar ise Bedri Rahmi'nin önlü arkalı tasarladığı mozaik duvarıydı. 200 panodan oluşan 227 metrekarelik mozaik duvar, Eyüboğlu'nun karakteristik sanatıyla Türkiye'yi anlatıyordu.

Fuarın bitmesiyle pavyonu satın almak isteyen pek çok kişi olmasına karşın, pavyonun Türkiye'de yeniden kurularak bir galeriye dönüştürülmesine karar verildi.

1960 Nisan'ında parçalara ayrılıp paketlemiş olarak Sirkeci Garı'na getirilen duvar, 27 Mayıs darbesinin gerçekleşmesiyle belediye görevlilerince sahiplenilmediği gibi, 1979'a kadar Gülhane Parkı'nda kaderine terk edildi. Gülhane Parkı'ndan "çalınan" panoların büyük bir kısmı, 1960'ta 7. Uluslararası Kıbrıs Fuarı için, dönemin Türkiye ticaret temsilcisi Edip Yeğiner tarafından kurulan Türkiye pavyonunda ortaya çıktı. Eyüboğlu'nun bizzat fuara gelip panoları yerleştirdiği ya da bunların kullanılması için izin verdiği gibi iddialar hâlâ araştırıyor.
1979'da İstanbul Belediye Başkanı Aytekin Kotil'in girişimiyle yapılan araştırmalar sonucunda, panoların bir bölümü de, Edirnekapı'daki belediyenin çöp kamyonlarını temizleme havuzundan çıktı. Zeynep Oral, 7 Ekim 1979'da Milliyet'e yazdığı yazıda bu sansasyonel olayı anlattı. Bunun üzerine burada bulunan birkaç pano Eyüboğlu'nun Kalamış'taki atölye evine restore edilmek üzere gönderildi. Kıbrıs Fuarı'ndaki panoların bir kısmı da Kıbrıs Türk Büyükelçiliği'ne iletildi, büyük çoğunluğu ise Subay Kulübü'nde dekor amaçlı kullanıldı. 1963'teki çatışmalarda ve 1974'teki Kıbrıs Harekatı'nda sağlam bir malzemeden yapıldığı için askerlere siper bile oldu! Duvarın kalan parçalan bugün Lefkoşa'daki Ortaköy Subay Gazinosu'nda sergileniyor.

Sibel Çorbacıoğlu/Cumhuriyet