Binalarda hangi çatlaklar tehlikeli? Bitişik nizam tehlikeli mi? İşte 5 soruda bina güvenliği!

Hürriyet gazetesinden İsmail Arı, tüm merak edilenleri İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi, Yapı ve Deprem Mühendisliği Laboratuvarı’nda görevli Prof. Dr. Ercan Yüksel'e sordu.

1-) BİTİŞİK NİZAM İNŞAAT, YAPILARIN DAYANIKLILIĞINDA BELİRLEYİCİ BİR FAKTÖR MÜ?

- Başta büyükşehirler olmak üzere ülkemizin hemen hemen her yerinde bitişik nizam yaygın bir yapılaşma modeli. Binaların birbirine bitişik olması, sağlamlığı etkiliyor mu?

-Prof. Dr. Ercan Yüksel: Halk arasında genel olarak "Bitişik nizamdaki yapılar birbirine yaslanarak destek oluşturuyor" düşünceleri hâkim. Oysa binaların mühendislik hesaplarında hepsinin tekil bloklar olarak yani birbirinden ayrı şekilde tasarlanması gerekiyor. Çünkü deprem hareketi gibi bir etki geldiğinde binalar, öngörmüş olduğumuz çerçevedeki yer değiştirmeleri yani yatay deplasmanları (öteleme ya da gidip-gelme hareketi) yapabiliyor olmalı. Ancak bitişik nizamda buna pek imkân olmuyor.

Binalar farklı zamanlarda inşa edildikleri için örneğin döşeme seviyeleri aynı hizaya bile gelmemiş olabiliyor. Bu tehlikeli bir durum… Çünkü birinin döşemesi diğerine göre daha alt veya üst kottaysa çarpışma sırasında binalardan birinin kolonu kırılabiliyor.

Bu yapılaşma ne yazık ki uzun süredir yapı stokumuzdaki en önemli sorunlardan biri...

2-) BİTİŞİK NİZAM YAPILARDA EN TEHLİKELİ KISIMLAR HANGİ BÖLÜMLER?

-Bitişik nizam binalar bir sıra olarak sokak veya cadde boyu uzanabiliyor. Böylesi bir durumda binanın hangi bölümleri daha riskli?

-Prof. Dr. Ercan Yüksel: Bu blokların kenar kısımları her zaman daha risklidir. Uçta oldukları için deprem sırasında yıkılma olasılıkları orta bölümlere göre daha fazla. Çünkü diğer kısımlarda kolon kırılma ihtimali olsa da sonuç olarak bu yapılar, birbirine yaslanan ve birbirlerinin üzerinden kütle transferi yapabilen sistemlere dönüşür. Zayıflık halinde ortadakilerin kolonları kırılmadığı sürece davranışlarının daha iyi olduğunu düşünebiliriz. Böyle bir durumu da kötünün iyisi olarak yorumlamak daha doğru olur. 

3-) YAPILARIN ARASINDA NE KADAR MESAFE OLMALI?

-Peki binalar yapılırken arada bırakılması gereken minimum mesafe nedir?

-Prof. Dr. Ercan Yüksel: Bunu hesaplayabilmek için yapının proje çalışmalarının iyi incelenmesi ve yönetmeliklere uyulması gerekli.

Örnek olarak 5 katlı bir bina düşünelim, solundaki binanın da 25 santimetre deplasman yapma özelliği olsun. Yani yandaki bina deprem sırasında 25 santimetre sağa sola vuracak. Mevcut yapının da deprem esnasında bunu yapma ihtimali var. O sebeple tüm sallantı hesaplarının yapılıp araya belli bir güvenlik toleransı da konarak çıkan sonuçlara göre yapıların arasında bırakılacak mesafenin belirlenmesi gerekli.