Demir ağ gerçek mi yoksa efsane mi?

Başbakan Erdoğan’ın Kadıköy-Kartal Metrosu açılışında, “Biliyorsunuz 10. Yıl Marşı’nda geçer, demir ağlarla ördük falan... Neyi ördün hiçbir şeyi örmüş falan değilsin, ortada duranlar belliydi. Demir ağlarla şimdi Türkiye’yi biz örüyoruz” sözleri tartışma yarattı. “Cumhuriyet, ilk 10 yılda nereden nereye geldi?” bu sorunun cevabını iktisatçılar ve tarihçiler veriyor:

- Prof. Dr. Seyfettin Gürsel

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomi Bölümü 

Öğretim Üyesi

Demiryolu efsanedir çünkü pahalıdır

İlk 10 yılda 1929’a kadar dengeli bir ekonomi var. Sonrası 1933’e kadar çok kötü. Az olan sanayi ve kent ekonomisi korumacılık nedeniyle iyi durumda ama öncelikle buğday fiyatları yüzde 50 düşünce nüfusunun yüzde 80’i köylü olan Türkiye perişan oluyor. 1933’ten sonra devletçilik başlıyor ve büyüme yüzde 5-6’ya çıkar. 1938’de savaşa kadar bu sürer. Savaşta ekonomi yerle bir olur. 1950’de ise her şey değişir. En parlak dönemi 1950-53 arasıdır Türkiye’nin. Büyüme yüzde 10-11 civarındadır. 50’ye kadar makineleşmedik. Parmakla sayılacak kadar bir sanayi gelişimi olmuştur. Savaştan sonra ilk 10 yıl Türkiye dengede durmuştur. 1950’ye kadar çalışan istihdamın yüzde 80’i tarıma dayalıdır. Zaten Atatürk’ün hep traktör üstünde resmi vardır. Demiryolu 30’larda başlıyor bir miktar uzatılıyor. Demiryolu efsanedir çünkü çok pahalıdır. Türkiye çok engebeli olduğu için demiryolu yapmak çok pahalıdır. Bundan dolayı gelişmemiştir.

- Prof. Dr. Mehmet Altan

İstanbul Üniversitesi İktisat 

Fakültesi Öğretim Üyesi

Kendi tarihimizle değil dünya ile kıyaslamalı

İktisadi olarak ilk 10 yılda ithalata dayalı bir iktisadi politika izlenmiştir. Kurtuluş Savaşı’nın özünde Müslüman esnaf vardır. Bu esnaf Kurtuluş Savaşı’nın bel kemiğidir, sermayenin sahibi azınlıklardan hoşlanmayan esnaftır. 1924-33 arası Türk iktisat hayatı Osmanlı’nın ekonomik çöküşünün travmasını yaşayan, dünyadaki 1929 ekonomik krizinden müthiş korkmuş ayağını yorganına göre uzatmak isteyen iktisadi politikaya dayanır. Burjuvası olmayan, sermayesi olmayan ve ‘denklik ithalatına’ dayalı ekonomik hayattır. Tarımdan alınan aşar vergisinin kaldırılması sanayileşmeye sermaye olacak paranın birikmemesine neden oldu böylece sanayileşmeyi beceremedik. Dünya Mars’a giderken biz duble yollar yaptık diye övünüyoruz. AKP şu anda mevcudu onarıyor, hakkını verelim. Yeni bir şey yapmıyor, ölmüş olan demiryollarına hayat veriyor. Hükümet icraatını kendi tarihi ile kıyaslamamalı, dünya ile karşılaştırma yapmalıyız.

- Ayşe Hür Tarihçi

Karayolu tercihi gelişimi engelledi

1923’te şehirlerde yaşayanların sayısı nüfusun yüzde 20’sini geçmiyordu. 100 kişiden fazla işçi çalıştıran imalathane sayısı 155 taneydi. Bunların çoğu da hafif sanayii üretimi yapıyordu. Bin traktöre karşı 1 milyonu aşkın karasaban vardı. 4 bin 18 kilometre demiryolu, 4 bin 450 kilometresi tesviye halinde 18 bin 335 km’de karayolu vardı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında demiryolu popülerliğini kaybetmiş, karayolu ulaşımı gözde ve işlevsel hale gelmişti ama Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni yöneticileri bunun farkında değillerdi. 1940 sonuna kadar 294 milyon lira harcanarak ancak 3 bin 277 km demiryolu yapılabildi. Aynı dönemde inşa edilen karayolu ise 23 bin 247 km’dir. Demiryolculuktan iyice vazgeçilmesi Türkiye’yi ‘Küçük Amerika’ yapmaya soyunan DP Dönemi’nde oldu. Dünyada petrol şirketlerinin ve ABD otomotiv sanayiinin de yönlendirmesiyle, Marshall yardımları ve benzer kredi programlarıyla karayolculuk temel ulaşım politikası oldu.

2.047 km’lik demiryolu inşaatı sürüyor

TCDD’nin 2011 yılı faaliyet raporuna göre Osmanlı’dan Cumhuriyet’e 4 bin 136 kilometre demiryolu miras kaldı. 1923’te Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte Atatürk döneminde başlayan demiryolu hamlesiyle 1951’e kadar toplam 3 bin 764 kilometre ana hat demiryolu inşa edildi. 1929’da Almanya’da toplam demiryolu uzunluğu ise 54 bin kilometredir. 1951-2004 arasındaki 53 yıllık süreçte geçmişe göre oldukça büyük gerileme oldu ve 945 kilometre ray döşendi. 2004 yılıyla demiryolları inşası yeniden ivme kazandı ve 1.085 kilometre ray döşendi, 2 bin 47 kilometrelik demiryolunu inşası ise sürüyor.

Vatan