Kamulaştırmasız El Atma Davaları 1. Bölüm!

1-Kamulaştırmasız El Atma Nedir?

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 35. Maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkı, kişiye, maliki olduğu şey üzerinde, hukuk düzeni içerisinde, dilediği gibi tasarrufta bulunma hakkı vermektedir. Mülkiyet hakkı sınırsız bir hak olarak düzenlenmemiş, bu hakkın kamu yararı amacıyla ve kanunla sınırlandırılabileceği öngörülmüştür. 

Kamulaştırma kavramı ise Anayasanın 46. Maddesinde yer almakta olup, devlet ve kamu tüzel kişileri tarafından, idarenin kendisine verilen görevleri ve hizmetleri yürütebilmesi için, ihtiyaç duyduğu özel mülkiyete konu taşınmazların tamamının veya bir kısmının karşılığı ödenmek suretiyle kamu hizmetlerine tahsis edilmesi, yani mülkiyet hakkının kamu yararına sınırlandırılması anlamına gelmektedir. Fakat uygulamada, idare bilerek ya da bilmeyerek, kanunda yer alan kurallara aykırılık teşkil edecek biçimde, kamulaştırma kararı verilmeksizin veya kamulaştırma kararının amacını aşacak şekilde hareket ederek kişilerin mülkiyet hakkına el atmaktadır. Buna da uygulamada kamulaştırmasız el atma denilmektedir.

2-Kamulaştırmasız El Atmanın Şartları Nelerdir?

Kamulaştırmasız el atmadan bahsedebilmek için;
El atılan taşınmazın özel hukuk kişisine ait olması gerekir.
Müdahalenin kamulaştırma yetkisine sahip idare tarafından kamu yararı için yapılmış olması gerekir. 
Taşınmaza fiilen el konularak veya mülkiyet hakkına kısıtlama getirilerek, malikin taşınmazı üzerindeki kullanma, yararlanma ve tasarruf etme yetkisinin ortadan kaldırılması ve bu durumun kalıcı nitelikte olması gerekir.

3-Fiili El Atma Nedir? 

İdarenin kamulaştırma kararı olmaksızın taşınmaza fiili olarak el atması, fiili el atma veya haksız fiil olarak nitelendirilmektedir. Fiili el atma ile ilgili uyuşmazlıklarda adli yargı görevli olacaktır. Taşınmaza idarenin fiili el atması varsa adli yargıda bedel, men-i müdahale, ecrimisil ve tazminat davaları açılabilir. 

4-Hukuki El Atma Nedir?

Hukuki olarak el atma ise, belediye tarafından yapılan imar planlarının fiili olarak uygulanmaması ve fiilen kamulaştırma yapılmamış olması nedeniyle, malikin tasarruf hakkının hukuki olarak kısıtlanması anlamına gelmektedir. 

Hukuki el atma kavramını biraz daha açacak olursak, imar planlarında kamu hizmetlerine tahsis edilmiş yerlerin kamulaştırılması ve tahsis amacına uygun işlem yapılması için idareye 5 yıllık süre verilmiştir. Buna göre idarenin; imar planlarının yürürlüğe girmesinden en geç 3 ay içinde, bu planı tatbik etmek üzere 5 yıllık imar programlarını hazırlamaları ve beş yıllık imar programı sınırları içinde kalan alanlardaki kamu hizmetlerine tahsis edilmiş olan yerlerin bu program süresi içinde kamulaştırılmaları gerekmektedir. 
Ancak idarenin bu süre içinde kamulaştırma işlemini yapmaması veya imar planında değişiklik yapılmaması halinde, taşınmazı imar planında park, yol, yeşil alan, eğitim tesisi, dini tesis, sağlık tesisi, karakol vs gibi kamuya tahsis edilmiş görünen kişi, taşınmazı üzerinde dilediği gibi tasarruf edememekte, böylece mülkiyet hakkı ihlal edilmektedir.  

İdareye yapılacak başvuru ve başvurunun olumsuz sonuçlanması halinde idari yargıda açılacak davada, taşınmazın kamulaştırılarak kamulaştırma bedelinin ödenmesi veya söz konusu imar planında değişiklik yapılması talep edilebilir. Bu yola başvurulabilmesi için uygulama imar planının kesinleşmesinden itibaren 5 yıllık sürenin geçmiş olması gerekir.

Bu yazımızda kamulaştırmasız el atma davalarından kısaca bahsetmeye çalıştık. Bir sonraki yazımızda; kamulaştırmasız el atma davalarında dava şartı olarak uzlaşma zorunluluğu, dava harçları ve vekalet ücreti ile ilgili hususları açıklamaya çalışacağız. 

Avukat Kadir KURTULUŞ - Avukat Figen ŞİMŞEK
 

4 maddede mülkiyet hakkına dayalı elatmanın önlenmesi davası!