Türkiye'nin Mutluluk Fabrikaları: Alışveriş merkezleri!

Yaşadığımız çağ, arzularımızın programlanıp yönlendirilebildiği, memnuniyet derecemizin nabzının tutulduğu, niyetlerimizin rakamlara vurulduğu, iç dünyalarımızın istatistiklere dönüştürülerek ölçülebilir olduğuna ikna edildiğimiz bir çağ... Mutluluğu ölçebileceğimizi kabul ettiğimiz andan itibaren, mutluluğu yönetebileceğimiz fikrinin akla düşmemesi uzak bir ihtimal olurdu... Mutluluğun bu derece mal sahibi olmaya endekslendiği bir ortamda, artık alınıp satılabilir bir şeye dönüşmesi kaçınılmaz bir sonuç olabilir. Geriye, mutluluğun el değiştirdiği, planlandığı, yönlendirilip yönetildiği, üretilip dağıtıldığı mutluluk fabrikalarını ofisleri, sergileme yapılarını, alışveriş merkezlerini inşa etmek kalıyor.

  Alışveriş merkezlerine (AVM) bu bakış mimar Sait Ali Köknar'a ait. Kendisi şu günlerde açılan, ticari yapıları ele alan 'Mutluluk Fabrikaları' başlıklı serginin küratörü. 17 Mart'a kadar Teşvikiye'deki Galeri Işık'ta görülebilecek sergi 16 bölüm altında, 14 farklı mimari ekibin çalışmasıyla hazırlanmış. Bu 16 bölümde ticari yapıların bilinen ilk pazaryerinden günümüze geçirdiği evrimden, yapıların insanlarla kurduğu ilişkiye kadar farklı başlıklar ele alınıyor. Bu sergiyle eş zamanlı biçimde 'Ticari Yapılar' isimli bir de kitap hazırlanmış.  2000-2010 arasında inşa edilen iş merkezi, AVM, fuar, ofis binaları gibi yapılar arasından seçilmiş; nitelikli karakteristik özelliklere sahip 50'sine yer veriyor. Kitap ve sergi Vitra Çağdaş Mimarlık Dizisi'nin ilk projesi...    NE OLACAK BU AVM'LERİN HALİ Serginin küratörü mimar Sait Ali Köknar'a günümüzün popüler çekim merkezleri arasında yer alan AVM'ler hakkındaki düşüncelerini sorduk.    - Her yüksek binanın altında bir AVM görüyoruz Bu durum sürecek mi böyle  Türkiye'nin ilk AVM'si Galleria İstanbul'da 1988 yılında açıldı. O zamandan bu yana da AVM sayısı giderek artıyor. Şu an İstanbul'da 150'nin üzerinde AVM var ve 100'den fazlası da yolda. Bu artış görebildiğim kadarıyla dünyadaki gelişmelerle paralel ilerliyor. Örneğin Mumbai'de son yirmi yılda 400'ün üzerinde AVM inşa edildi. Kapalı, yapay iklimlendirmeli, otoparklı, güvenlikli bir yapı tipi olan AVM'lerin 1950'li yıllarda doğduğu yer olan ABD'deki gelişmelerse sanki dünyanın geri kalanının bir on yıl sonrası gibi. Orada 1980'li yıllarda AVM sayısının hızla arttığını görüyoruz. Doksanlı yıllarla beraber düşüş var ve o düşüş yavaşlayarak sürüyor. Türkiye'nin konumunu 80'lerin ABD'sine benzetiyorum. AVM'ler bir süre daha çoğalacak ve sonra rakamlar dengelenecek.    - Birçoğunun işlevini kaybedeceğini, kapanacağını düşünüyor musunuz  Gözlemlerime dayanan görüşüm AVM'lerin dönüşerek gündelik hayatımıza tutunmaya devam edecekleri yönünde. Örneğin Ataköy'de bulunan Atrium Türkiye'nin en erken örneklerinden biri; yirmi yılı aşkın süredir hizmet veriyor. İlk açıldığında en pahalı markaların yer aldığı tüm kente hitabeden bir profili vardı. Şimdi berberiyle, kafesiyle, çok daha çeşitli mağaza profiliyle yakın çevresinin sıkça kullandığı bir merkez haline geldi. AVM'lerin koşullara ve özellikle yakın çevrelerine ayak uydurarak dönüşeceklerini, çekim merkezi olmayı sürdüreceklerini öngörmek mümkün.   - Avrupa'da durum nasıl  Avrupaysa bu konuda şaşırtıcı derecede farklı ve kendine has bir süreç izliyor. Örneğin biz pazaryerlerimizi kent kenarına sürgün ederken onlar kentin orta yerinde pazarlarını sürdürmeye devam ediyorlar. Avrupa'da AVM'ler çoğunlukla çeperlere yerleşiyor. Kent merkezindeki büyük alışveriş yapılarını ise geleneksel Avrupa pasajıyla AVM'nin melezi olarak düşünmek gerek.    - Özellikle başarılı bulduğunuz AVM'ler hangileri  Yakın çevresiyle sıkı ilişkiler kurabilen, tüketim alanları dışında kullanıcılarına önemli kamusal alanlar sunabilen AVM'leri beğeniyorum. 'Meydan' gibi örneğin ya da var olan bir yapıdan dönüştürülmüş olan Profilo. İyi tasarlanmış AVM sayısının son zamanlarda arttığını eklemek gerek.    - Siz alışveriş merkezlerinde vakit geçirir misiniz  Alışverişi seven biri değilim. Mağazalardan çok, kitap satan dükkanlar ilgimi çekiyor. Bir de oyuncakçılar. AVM'lerde öngörülenden farklı bir şey yapmanız mümkün değil. Oturup dersinize çalışamazsınız mesela. Kitleye göre tasarlandıkları için kitlenin beğenilerinden uzaklaşmışsanız kendinize ait alt kültür alanları bulamazsınız. Ben bulamıyorum. Ama müthiş bir araştırma alanı.   Bunları biliyor musunuz - 3 bin yıl önce dünyanın bilinen en önemli ticaret merkezlerinden biri şimdiki Kayseri sınırları içinde kalan Kaniş Karum'dur.  - 2011'de İstanbul'da, ikisi Anadolu yakasında toplam 18 AVM açılmış.  - Türkiye'nin ilk AVM'si Galleria'yı açıldığı ilk ay 1 milyon kişi ziyaret etti.  - İstanbul'un popüler bir AVM'sini bir cumartesi günü ortalama 80 bin kişi ziyaret ediyor.   Müge Akgün / RADİKAL