Devlet, demiryolu ihalelerinde 49.7 milyar TL'lik zarara uğradı!

Hükümetin seçim meydanlarında reklamını yapıp oy topladığı milyarlarca liralık hızlı tren projelerinde yaşanan skandallar Sayıştay raporuyla gün yüzüne çıktı. Projeleri inceleyen Sayıştay raporundaki tespitlerine göre tüm KİT yatırımlarının yüzde 43’ünü oluşturan 49,7 milyar liralık demiryolu ihalelerinin birçoğunda devlet zarara uğratıldı. Rapora göre kamu ihale kanununun öngördüğü şekilde ihaleye çıkılmadığı için aynı hat için yeniden ihalelere çıkıldı. Bu durum, maliyetlerde yüzde 200’e yakın artışlar yaşanmasına sebep oldu. Hızlı tren projelerinde öngörülenden 2-4 kat uzayan süreler ortaya çıktı.

Süresi içinde tamamlanmayan projelerin kalan kısımları için yeniden ihaleye çıkılması gerekirken, Bakanlar Kurulu’nun yetkisini kullanarak verdiği iş artışları ve süre uzatımları maliyeti artırdı, yatırımların bitiş süresi uzadı. Bazı projeler yeterli arazi ve zemin etüdü yapılmadan ihale edildi. Yatırım ödenekleri amacı dışında kullanıldı.

Yapı denetimini yapan müşavir firmaların kontrolleri yeterince yapılmadı. Buna benzer çok sayıda kanuna aykırı uygulamanın sayıldığı Sayıştay raporunda TCDD’ye onlarca uyarı ardı ardına sıralandı. İhalelere daha fazla firmanın katılımının sağlanması amacıyla idari ve teknik şartnamelerin açık ve net hazırlanması istendi.

2023 yılına kadar 10 bin kilometre yeni yüksek hızlı demiryolu hattı yapımının planlandığı hatırlatılan Sayıştay raporunda, “kaynakların daha etkin ve verimli kullanılması yönünde tedbirler alınması ve hızlı tren yatırım projelerinin 10. Kalkınma Planı Hedefleri doğrultusunda zamanında tamamlanması” tavsiyesi yer aldı.

Sivas-Yerköy’de maliyet 2 katı aştı, tren 7 yıl gecikti

Sayıştay’ın TCDD’yle ilgili hazırladığı 367 sayfalık denetim raporunda kanuna aykırı ihalelerden örnekler yer aldı. Sayıştay’ın tespitlerine göre Ankara-Sivas hızlı tren hattının Yerköy-Sivas bölümünde kesin proje yerine, yeterli araştırma ve zemin sondaj etütleri yapılmadan ön projeyle ihaleye çıkıldı.

2008’de ihaleyi 840 milyon lira teklifle kazanan firma, sözleşmeyi imzaladıktan sonra projeyi teknik ve maliyet açısından ciddi anlamda etkileyecek değişikliklere gitti. TCDD’nin onayıyla yapılan bu değişikliklerle 251 kilometrelik hattın 189 kilometresinde güzergâh değişikliği yapıldı. Tünel boyları 10,6 km’den 41,9 km’ye çıkarıldı. Dolguyla geçilen kısımlarda 183 metrelik demiryolu köprüsü yapılmasına karar verildi.

Yarma kesimlerinde fay zonu nedeniyle aç kapa tünelleri yapıldı. Firma 840 milyon liralık ihale bedelini harcamasına rağmen hattın yarısını ancak bitirince sözleşmesi feshedildi. Hattın kalan 108 kilometresi için yeniden ihaleye çıkıldı. Arka arkaya yapılan 3 tamamlama ihalesiyle hattın maliyeti 1 milyar 15 milyon lira artışla, 840 milyon liradan 1 milyar 855 milyon liraya çıktı. İşin bitim süresi 2011 yılından 2018 yılına uzadı.

Rapora göre Yerköy-Sivas hattının maliyetindeki iki katın üzerindeki artışın ve planlanandan 7 yıl geç bitirilecek olmanın en önemli nedeni ihalenin doğru yapılmayışı. İhale öncesi arazinin zemin etüdüne yönelik yeterli fizibilite yapılmadı. İşin tasfiye sürecinde TCDD, firmadan yapımı durdurmasını istediği halde firma tünel imalatlarını durdurmadı. Buna rağmen TCDD, konuyla ilgili idari ve hukuki prosedürü işletmedi. Projenin müşavirlik kontrollük işlerinde eksiklik ve yetersizlikler ortaya çıktı. Raporda, konuyla ilgili başlatılan incelemenin bir an önce bitirilip soruşturulma yapılması istendi.

Bursa hattında ihaleden sonra güzergâh değişti

Sayıştay raporundaki bir diğer çarpıcı örnek 2011’de 393,2 milyon liraya ihale edilen Bursa-Yenişehir demiryolu altyapı inşaatı.

Projeyle ilgili ihaleden önce gerekli zemin etütleri yapılmadı. Değerli tarım arazileri, meyve bahçeleri ve seraların yanı sıra Devlet Su İşleri’nin (DSİ) Bursa’nın 20 yıllık içme suyu planlarını etkileyecek arazilerden geçirilen projedeki hatalar, ihaleyi alan firma çalışmalara başladıktan sonra fark edildi. Bu sebeple 75 kilometrelik hattın 50 kilometrelik bölümünde güzergâh değişikliği yapıldı.

Güzergâh değişikliğinden sonra ihaleyi alan firma, yaklaşık maliyetlere göre daha yüksek birim fiyat verdiği tünel iş kalemlerinde artışa gitti. Birim fiyatı yüksek iş kalemlerini hızla tamamladı. Böyle olunca ihale bedelinin yüzde 96’sını harcadığı halde kilometre olarak işin sadece yüzde 13’ünü tamamladı. 75 kilometrelik hattın 10 kilometresi bitmeden ihale bedelinin tamamı harcandı. Hattın geri kalan kısmının tamamlanabilmesi için mevcut iş tasfiye edilerek yeniden ihale sürecine girildi.

Sayıştay raporunda Bursa-Yenişehir hattında ihaledeki hatalardan dolayı proje maliyetlerinin artması ve işin gecikmesi sebebiyle Sayıştay’ın uyarısıyla, TCDD Teftiş Kurulu tarafından başlatılan inceleme ve soruşturma başlatıldı. Ancak bu inceleme ve soruşturma tamamlanmadığı için TCDD bir kez daha Sayıştay tarafından uyarıldı.

Projeyi Ulaştırma Bakanlığı’nın ilgili biriminin hazırladığını hatırlatan Sayıştay, projenin hazırlanması ve uygulanması sürecindeki tüm işlemlerin Bakanlıkça incelenip soruşturulmasını istedi. 

Yarına Bakış