Zilyetlik türleri nelerdir?

Zilyetlik nedir?

Zilyetlik bir kimsenin bir şeyi elinin altında bulundurması olarak karşımıza çıkıyor. Medeni Kanun zilyetliği, bir şey üzerinde "Fiilen tasarruf sahibi olma" şeklinde tanımlıyor. O halde zilyetliği,"bir şey üzerinde fiili hâkimiyet" veya bir eşyayı fiili hâkimiyet ve kudret alanı içinde bulundurma" biçiminde tanımlayabiliriz. Zilyetlik niteliklerine göre türlere ayrılıyor.

Zilyetlik türleri nelerdir?

Hakka Dayanan-Hakka Dayanmayan Zilyetlik

Zilyet eşya üzerinde ayni zamanda bir ayni veya şahsi hakkın sahibi ise “hakka dayanan zilyetlik”, buna karşılık zilyedin eşya üzerinde hiçbir ayni veya şahsi nitelikte bir hakkı bulunmaksızın fiili hakimiyeti varsa, buna da “hakka dayanmayan zilyetlik” denir.

Haksız zilyet, eşya üzerinde zilyetliğine esas teşkil eden bir hakkı olmadığını bilmiyor veya bilmesi gerekmiyorsa, bu tür haksız zilyede de “iyi niyetli haksız zilyet” denir. 

Asli Zilyetlik-Fer’i Zilyetlik

Bir şeye, malik sıfatıyla veya malik olma iradesiyle zilyed olan kişinin zilyetliğine “asli zilyetlik” denir. Örn.”bir malın maliki” veya “onu çalan hırsız”; buna karşılık sınırlı bir ayni hakka veya şahsi hakka dayanarak zilyed olan kişinin zilyetliği de “fer’i zilyetlik”tir. Örn. “bir evi kiralayıp kullanan kişi” fer’i zilyettir. Fer’i zilyet “mülkiyet dışında bir ayni veya şahsi hakka dayanan zilyettir”.

Eşyayı, sınırlı bir ayni veya şahsi hak tesisi amacıyle başkasına teslim eden malik, “bağımsız zilyet”, eşyayı bu amaçlarla teslim alan zilyette “bağımlı zilyet” sayılmaktadır.

Vasıtalı-Vasıtasız Zilyetlik (Dolaylı-Doğrudan)

Bir kimse eşya üzerindeki fiili hakimiyetini doğrudan doğruya kullanabiliyorsa “vasıtasız (doğrudan) zilyetlik”, buna karşılık zilyedin, eşya üzerindeki fiili hakimiyetini kullanması başka bir kişi vasıtasıyle mümkün olabiliyorsa “vasıtalı (dolaylı) zilyetlik” söz konusudur. Örn. Evini kiraya veren “malik vasıtalı zilyet”, “kiracı vasıtasız zilyet”tir. 

Fer’i zilyetler veya vasıtasız zilyetler malikin eşya üzerindeki hakimiyetini inkar ettikleri an malikin zilyetlik sıfatı sona erer.

Tek Başına Zilyetlik-Birlikte Zilyetlik

Bir eşyaya, sadece bir kimsenin zilyet olmasına “tek başına zilyetlik”, birden fazla kişinin ayni mala zilyet olmasına “birlikte zilyetlik” denir. Birlikte zilyetten herbiri eşya üzerindeki zilyetliğini diğerlerinden bağımsız olarak kullanabiliyorsa “müşterek zilyetlik”, buna karşılık diğerlerinin katılması olmadan zilyetliğini kullanamıyorsa “iştirak halinde zilyetlik” veya “elbirliği zilyetliği” söz konusu olur. 

Eşya Zilyetliği-Hak Zilyetliği

Eşya zilyetliği, “eşyalar üzerindeki zilyetlik”tir. Bunun konusu taşınır ve taşınmaz eşyalardır. Hak zilyetlliği “irtifak hakları üzerinde kurulabilen ama bir eşyaya zilyetliği gerektirmemesi ve bu hakkın eylemli kullanılmasıdır”. Hak zilyetliği için iki şartın gerçekleşmesi gerekir.

a)Bu hakların eşyaya zilyet olmayı gerektirir nitelikte bir irtifak hakkı olmaması gerekir. Örn. İntifa hakkı, hak zilyetliği değildir, eşyaya zilyet olmayı gerektirir. 

b)Hak zilyetliği için bu hakların “eylemli olarak kullanılması” gerekir. Örneğin geçit hakkı gibi.

Emin Sıfatı ile Zilyet

Bir eşyaya, eşya maliki veya onun yetkili temsilcisinin rızası ile zilyet olan kişilerin zilyetliğidir. Eşya malikinin güvenini kötüye çıkaran emin sıfatıyle zilyet bu malı başkasına satarsa, iktisapeden iyi niyetli ise iktisabı korunur. 

Kendisi İçin Zilyet-Başkası İçin Zilyet

Eşya üzerinde ayni veya şahsi bir hakka dayanarak zilyet olan kişilerin zilyetliğine “kendisi için zilyetlik”, böyle bir hak iddiasında bulunmaksızın eşyayı taşıyıcı, vekil gibi başkaları için elinde bulunduran kişilerin zilyetliğine de “başkası için zilyet” deniyor. Örneğin “müvekkiline ait bir mücevheri kasasında saklayan avukat” mücevherin başkası için zilyedidir.

Başkası için zilyetler, eşyanın vasıtasız zilyedidir. Ama fer’i zilyedi değildir. Çünkü eşya üzerinde ayni veya şahsi hakları bulunmuyor.

Zilyed yardımcısından farkları ise dıştan üçüncü şahıslar tarafından görülebilir açık bir bağımlılık (altlık-üstlük) ilişkisi yoktur.

Zilyetlik nedir?

Tuğçe ERSOY/Emlakkulisi.com