AVM Yasası'nın gerekçesi nedir?

Kamuoyunda AVM Yasası olarak bilinen ve bugün TBMM Komisyonu'nda görüşülmeye başlanan Alışveriş Merkezleri, Büyük Mağazalar ve Zincir Mağazaların Kuruluş ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun Teklifi'nin Genel Gerekçe bölümünde yer alan ifadeler şöyle;

AVM Yasası teklifini Meclis'e kimler sundu? AVM Yasası teklifinde hangi milletvekillerinin imzası var? Öğrenmek için tıklayın!

Genel Gerekçe

"Gelişen ekonomik şartlar ve küreselleşen dünyada, malların ve insanların serbest dolaşımının her geçen gün arttığına şahit oluyoruz. Ülke ekonomisinde olumlu gelişmeler, milli gelirdeki artışlar halkın satın alma gücünü arttırmıştır. Bunun sonucu özellikle gıda, temizlik ve ihtiyaç malzemeleri ile raftan satılabilen beyaz eşya ve elektronik cihazlar gibi evlerimizde günlük ihtiyaç maddeleri haline gelen ürünlerin pazar büyüklükleri de artmıştır.

Büyüyen pazarlar, özellikle yurtrdışı merkezli pek çok büyük mağaza ve alışveriş merkezi zincirlerini ülkemize çekmiştir. 

AVM Yasası'nın amacı nedir? Öğrenmek için tıklayın!

Ükemizde, özellikle de büyük şehirlerimizde, tüketim maddeleri ile ihtiyaç malzemelerinin beraberce satışının yapıldığı, alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların sayısı hızla artmaktadır. 

Alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazalar; kalite, güvence, fiyat istikrarı, ambalajlama, hijyenik yönden sağlık kurallarına uyum, servis kolaylığı, müşteri memnuniyeti ve en önemlisi kayıt dışı ticaretin önlenmesiyle maliye açısından vergi ve sosyal sigortalar açısından sigorta prim kayıplarının önlenmesi, kayıtlı istihdam ile işçi sağlığı ve iş güvenliği konularında önemli kazanımlar sağlamaktadırlar.

AVM Yasası 2014 madde gerekçeleri için tıklayın!

Ülkemizde açılan alışveriş merkezlerinin (AVM) sayısı, 2005'te 106 iken, 2013 yılında AVM sayısının 400'e ulaşması beklenmektedir. 2002 yılından bu yana ülkenin nüfusu yüzde 8,7 artarken, AVM'ler yüzde 400 artmıştır. Yaşanan bu sürece hazırlıksız yakalanan küçük esnafımız önemli ticari zorluklar çekmektedir. Bugün ülkemizde 1.900.000'i aşkın Esnaf ve Sanatkar bulunmaktadır. Satın alma büyüklükleri, finansal güçleri, zincir yapıları nedeni ile tedarik zincirinde tek yönlü baskı kurarak üreticileri, satış yaptıklarında da rekabet nedeni ile küçük esnaf ve sanatkarı da zorlamakta ve zarara uğratmaktadırlar. Bu nedenle esnaf ve sanatkarımızın korunmasına ve geliştirlmesine yönelik tedbirlerin alınması amacıyla bir yasa çıkarılması bir zorunluluk olmuştur.

Büyük Mağazalar Sicili nedir? Öğrenmek için tıklayın!

Avrupa ve Amerika'daki büyük mağazacılık gelişim sürecinde bu çeşit alışveriş merkezlerinin ortaya çıkardıkları benzer sorunlar, yapılan hukuki düzenlemelerle giderilmeye çalışılmıştır, Hukuki düzenlemeler sonucu bu tür alışveriş mağazalarının belirli büyüklüklere göre zamanla şehir plancılığı dikkate alınarak, yerleşim merkezlerinde belirlenen yerlere ve şehir merkezleri dışında kurulmaları sağlanmıştır. 

Anayasanın 173'üncü maddesinde yer alan "Devlet esnaf ve sanatkarı koruyucu ve destekleyici tedbirler alır" hükmü ile Devlete esnaf ve sanatkarları koruyucu ve destekleyici düzenlemeler yapma gerekli tedbirler alma görevi verilmiştir. 

Alışveriş merkezleri ve büyük mağazaların imar planlarında belirlenmiş alanlarda veya uygun alanlarda kurulmaları ve faaliyette bulunmalarıyla birlikte, tüketici haklarının, esnaf ve sanatkarlar ile küçük işletmelerin korunması, büyük mağazaların çeşitli adlar altında tedarikçisi konumunda bulunan küçük ve orta ölçekli işletmelere yönelik istismar edici taleplerinin önlenmesi, büyük mağazaların tedarikçi işletmelere yapacakları ödemelerin belirli esaslara bağlanması amaçlarıyla; Bakanlığın asli görevlerinden biri olan sağlıklı bir rekabet düzeninin oluşturulması, girişimcinin korunması, esnaf ve sanatkarların, KOBİ'lerin ve tüketicilerin korunmasına yönelik politika belirleme ve buna bağlı olarak hukuki düzenlemeler yapma yetkisi çerçevesinde bu kanun tasarısı hazırlanmıştır. 

Büyük Mağazalar Değerlendirme Kurulu nedir? Öğrenmek için tıklayın!

Kanun Tasarısı ile, yukarıda açıklanan gerekçe ve beklentiler çerçevesinde; ticari hayatın daha sağlıklı hale gelmesi, geleceğe yönelik organize perakendeciliğe ilişkin çağdaş dünya örneklerinin ülkemizde hayata geçirilmesi, kamu yararının korunması, esnaf ve sanatkarlar ile alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazaların piyasa ekonomisi gereklilikleri doğrultusunda ve Avrupa Birliği normları çerçevesinde çağdaş bir ortamda ticari faaliyetlerini sürdürmeleri için belirlenen ölçekteki, alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazaların kuruluşlarına ve faaliyetlerine ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi ve böylece bu konudaki yasal boşluğun giderilmesi amaçlanmıştır.

Yeni AVM kuruluş izni nasıl alınacak? Öğrenmek için tıklayın!

Avrupa'da 1970 kadar giden hukuki düzenleme çalışmaları ve düzenleme talepleri ve ülkemizde 2000 li yılların başlarına kadar uzanmaktadır.

22. Dönem Ak Parti Milletvekili Fatih Arıkan'ın hazırlayıp Meclis'e sunduğu 5-1-2006 Tarih ve 2/705 esas numaralı "Büyük Mağazalar Kanun Teklifi", 23. Dönem MHP Milletvekili A. Kenan Tanrıkulu 25-3-2008 tarih ve 2/199 esas no ile benzer bir kanun tasarısı hazırlamış ve başkanlığa vermiştir. Dönemin bitmesi ile kadük kalan tasarıyı vekil 15-7-2011 tarih ve 2/0007 esas no ile yenilenmiştir. 2-11-2011 tarihinde CHP milletvekili Mehmet Ali Susam 2/0175 esas numara ile benzer bir kanun teklifi meclise vermiştir. 17-05-2013 Tarihinde CHP milletvekili Haydar Akar 2/1561 esas numara ile benzer bir kanun teklifi meclise vermiştir. 

Ancak başta TÜSİAD ve GYODER gibi ilgili STK'larca da tasarıya itirazlar gelmiştir. Bu düşüncelerin haklılık payı olan tarafları olmakla beraber incelediğimizde dünyada pek çok ülkede bazı sınırlamaların getirildiği, aksi halde ezici rekabetin alıcı, satıcı bazında küçük, yerli esnaf ve üretici üzerinde olumsuz etki bıraktığı görülmektedir. 

Yapılan taramada yabancı ülkelerde, 300 ila 3000 metrekare arasında değişen büyüklük bir eşik değer, çalışma saatlerinin ulusal ve/veya bölgesel düzenlenmesi, belirli bazı ürünlerde haksız rekabet olmaması için fiyat kontrolü ile ülkelere göre değişen sınırlamalar bulunduğu görülmektedir. Daha sonra konu hükümet gündeminin değişmesi, seçimlerin devreye girmesi ve muhtemelen yapılan itirazlar nedeni ile gündemden düşmüştür. 

Bu tasarı çalışması yukarıda verilen tasarılar incelenerek, itirazlar ve yurt dışındaki uygulamalar dikkate alınarak, günümüz ticari şartları dikkate alınarak hazırlanmıştır. 

Bu tasarıda satış alanı büyüklüğüne göre, belediye, Büyükşehir Belediyesi, Valilik ve Bakanlık arasında bir paylaşım önerilmiştir. 

Kurulması önerilen kurul, tarafları temsil edecek yapıda önerilmiştir. Ayrıca kurul nihai izin makamı değildir. Kurul, inşa edilecek Büyük Mağazanın yerleşim yerinde ortaya çıkaracağı ekonomik dengelere, trafik akışına vb. durumlara göre olur raporu hazırlamakla görevlendirilmesi öngörülmüştür. 

Ticari hayata bakıldığında esnaf ve sanaatkar işletmeleri de mesela Pazar ve resmi tatil günlerinde kapanmakta, çalışmak için belediyeden izin almaktadırlar. Bu açıdan bakıldığında Cumartesi Pazar'ın tamamen kapatılacak olması durumunda halkın büyük çoğunluğu bu mağazalarda ihtiyaçlarını giderememe ile karşılaşması olasıdır. Bu nedenle bu çalışmada gerek çalışma saatleri ve gerekse Cumartesi açık kalması önerilmiştir. Böylece ticari dengeler yasa ile tek taraflı olarak bir kesimin lehine bozulamadan sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca daha önceden verilen bazı tasarı metinlerinde çalışma saati ve günlerinin belediyelerce belirlenmesi uygulanmasının hem uygulama zorluğu doğuracağı ve hem de istismara açık kalacağı nedeni ile yasa metnine saatler konulmuştur. Bu saatler çalışma süreleri, fazla mesai ve cari uygulamalar dikkate alınarak önerilmiştir."

Emre Kulcanay / Emlakkulisi.com