Çin ekonomisinde Evergrande korkusu!

Çinli devi Evergrande’nin önceki hafta yapması gereken ödemeleri son anda yapması piyasalarda panik yarattı ve emlak krizi endişelerini haftalar sonra tekrar gündeme taşıdı. Sözcü'den Serkan Üstün'ün haberine göre; Çin’in en büyük gayrimenkul firması olan Evergrande’nin önceki aylarda borç krizi yaşadığını açıklaması tüm küresel piyasalarda tedirginlik yaratmıştı. Son haftalarda Evergrande, yükümlülüğündeki borçları ucu ucuna ödemesine rağmen şirketin önündeki ağır borç yükü sebebiyle bu tedirginlik sürüyor. 

DOMİNO ETKİSİ

Piyasalardaki en büyük korku Evergrande’nin içinde yer aldığı krizin emlak sektörünün geneline, oradan da yüklü alacağı bulunan bankalara yayılması. Bu endişeyi haklı çıkaracak haberlerse Çin’den gelmeye devam etti. 

Üç hafta önce Çinli gayrimenkul geliştirme firması Modern Land vadesi gelmiş olan yüzde 12,85 faizli kuponun ana para ödemesini ve faiz ödemesini gerçekleştirmediğini açıkladı. Modern Land’den sonra Kaisa isimli şirketin de önceki hafta kupon ödemesini gerçekleştirmediği ifade edildi. Shenzhen merkezli gayrimenkul şirketi Kaisa, iflasın eşiğinde olan Çinli Evergrande Group'tan sonra gelecek sene vadesi gelen en fazla offshore borç ödemesine sahip olan firma.

Kaisa’nın önceki hafta yatırımcılara gerçekleştrdiği bilgilendirmeye göre, 1,45 milyon metrekare büyüklüğündeki toplam 18 proje satılıyor. Satışa çıkarılan bu projelerin toplam değeri 81,82 milyar yuan (12,8 milyar dolar) oldu Şirketin yakın vadeli toplam borcu ise 50 milyar dolar seviyesinde. Aynı şekilde Çinli Fantasia Holding de 206 milyon dolar tutarındaki borcunun ödemesini zamanında gerçekleştirememişti. Evergrande’nin şuan piyasaya 300 milyar civarında borcu var. 

Çin emlak sektörünün yaşadığı bu sıkıntılar herkesin aklına 2008 krizi sırasında yatırım bankası Lehman Brothers’ı yıkan ve küresel varlık piyasalarını uzun süre sarsan dönemi getirdi. Lehman Brothers ile yapılan bu karşılaştırma, Evergrande’nin kaderine yönelik korkular sebebiyle piyasanın zaman zaman gündemine geliyor. 2007 senesinde ABD’de konut piyasasının çökmesi ve mortgage (emlak-konut) kredilerinin geri ödenememesi ile başlayan kriz süreci Lehman Brothers'ın sonunu getirmişti.

YENİ BİR KRİZİ TETİKLER Mİ?

Peki gerçekten bu borç problemi olası bir bankacılık krizini tetikleyebilir mi? Bu sorunun cevabını aramak için öncelikle Çin konut piyasasına göz atmak gerekir. Yaklaşık 55 trilyon dolar değere sahip olan Çin emlak piyasası, ülkenin gayrisafi yurt içi hasılasının (GSYİH) neredeyse dört katı. Ülkenin yıllık GSYİH’sının yaklaşık yüzde 30’u da emlak sektöründen gelir elde ediyor. Çin’de tahmini olarak güncel 65 milyon boş konut bulunuyor. Bu da toplam konut sayısının yaklaşık yüzde 20’sine denk düşüyor.

Bir dönem pek çok Çinli aile gayrimenkulün her zaman güvenli bir yatırım olduğuna dair yaygın inançla ek evlere yatırım yapıyor. Fakat emlak piyasasındaki dedikodular kişi başına ortalama yıllık ücretlerin 15 bin doların altında olduğu Çin’de konut fiyatlarını fırlattı.. Bu da alımları zorlaştırdı ve talebi düşürdü. Bununla beraber Çinliler son altı senede 6,4 trilyon doların üzerinde borç aldı. Bu miktar, 2008 emlak piyasası çöken ABD’nin yaşadığına benzer bir artışı gösteriyor. Tüm bun gelişmeleri gören Çin hükümeti çeşitli önlemler alsa da 2020’ye gelindiğinde artık yapılacak bir şey kalmamıştı. 

Geçen sene Çin hükümeti inşaatçılar için borçlanma standartlarını sıkılaştırdı ve Başkan Şi Cingping sık sık “Konut yaşamak içindir, spekülasyon için değil” görüşünü ifade etti. Ancak bu krediler ortadan kalkmadan önce Evergrande 1,6 milyon adet teslim edilmemiş daireyi ön siparişle çoktan Çinlilere satışı yapılmıştı. 

Aşırı şişen konut piyasası corona virüs pandemisinin piyasada meydana getirdiği durgunluk ve likidite sorunları sebebiyle bir kriz haline geldi. Dev şirketlerin büyük çaptaki borçlarını ödeyip ödeyemeyecekleri bir soru işareti oldu. 

Mevcut endişeler konut krizinin bankacılık sektörüne geçebileceği ve bunun da küresel satış dalgasını getirebileceği yönündeydi. Bazılarına göre, Evergrande’nin 300 milyar dolarlık borçla temerrüde düşmesi, dünya ekonomisi üzerinde Lehman Brothers’tan daha büyük etkiler doğurabilir.

UZMANLAR NE DİYOR?

Oxford Economics konu ile ilgili yaptığı yaptığı değerlendirmede, Çin’in konut piyasasında keskin bir daralmanın, Çin’in büyümesini kayda değer şekilde yavaşlatabileceği ve bunu küresel ekonomiyi de etkileyebileceğini dile getirdi. Ancak ABD Merkezli çok uluslu aracı kurumu Interactive Brokers baş stratejisti Steve Sosnick’e göre “Evergrande yeni Lehman mı?” sorusunun cevabı; ‘Hayır.’ Sosnick’e göre Lehman’ın çöküş dönemindeki piyasa hareketleri ile Evergrande krizi sırasındaki piyasa hareketleri oldukça farklı. Yahoo Finance’e konuşan Sosnick, Lehman’daki çöküşün günler boyunca neredeyse tüm varlık sınıflarında sonsuz satış dalgalarını tetiklediğini ve bunun tüm dünyada gerçekleştiğini fakat Evergrande’de durumun farklı olduğunu ifade etti. 

ING’de Asya-Pasifik bölgesel araştırma başkanı Rob Carnell de benzeri düşüncede. CNBC’ye açıklama yapan Cardell, “Evergrande, büyük kaldıraçlı pozisyonlara sahip bir risk fonu veya finansal varlık fiyatları sıfıra doğru hızla giden bir banka değil” dedi.

Avustralya merkezli Macquarie’nin Çin’den sorumlu baş ekonomisti Larry Hu ise Evergrande’nin varlıklarının gayrimenkul olduğunu anımsatarak Lehman Brothers’ın çöküşünün finansal türevlerde bir çöküşe yol açtığını ve piyasanın diğer bankaların sağlığından şüphe duymasına neden olduğunu söyledi. Hu, “Ancak Evergrande krizinin arazi fiyatlarının düşmesine neden olması pek olası değil. Sonuçta, arazinin değeri finansal araçlardan daha şeffaf ve istikrarlıdır. Özellikle yerel yönetimin toprak arzını tekelleştirdiği Çin’de durum böyle” dedi.

BATMAYACAK KADAR BÜYÜK MÜ?

Geçtiğimiz günlerde Forbes dergisinde çıkan George Schultze imzalı yazıda “Çin hükümeti, Lehman sonrası deneyimlerin ışığında Evergrande’nin ve sektörün geri kalanının ‘batmayacak kadar büyük’ olduğuna karar verebilir” ifadeleri yer aldı. 

Batmayacak kadar büyük (too big too fail) Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın terimler sözlüğünde şu şekilde tanımlanıyor:

“Büyük ve karmaşık olmaları ve finansal sistemde yer alan diğer kuruluşlarla olan bağlantıları ve önemli faaliyetlerinin başka finansal kuruluşlarca kısa sürede sağlanmasının zorluğu nedeniyle, faaliyetlerini sürdürememe durumlarının ortaya çıkması halinde sistemik risk yaratma potansiyeli taşıyan ve ekonomiye büyük maliyetler yükleyebilecek olan finansal kuruluşlardır.”

Evergrande’yi ‘batamayacak kadar büyük’ olarak nitelendiren uzmanlar Çin hükümetinin Evergrande özelinde temerrüde izin vermeyeceği yönünde yorum yapsa da Çin hükümeti aynı görüşe sahip değil. 

ÇİN LEHMAN BENZETMESİNE KARŞI

Çin Komünist Partisi’nin yayın organlarından Global Times’ta önceki haftalarda yayımlanan bir makalenin başlığı dikkat çekici: ‘Evergrande batmayacak kadar büyük değil’

Çin ekonomisine yönelik asılsız iftiraların Batı medyasının ana teması olduğunu iddia edilen makalede hükümetin şirketi kurtarmak gibi bir hedefinin olmadığı ifade edildi. Bu görüşlere karşın Çin Merkez Bankası finansal sisteme likidite sağlamaya devam ediyor. Ancak Çin medyası bunun emlak firmalarının kurtarma operasyonu olmadığı görüşünde.

“Evergrande ‘batmayacak kadar büyük’ değil” diyen Tianjin Finans ve Ekonomi Üniversitesi profesörü Cong Yi, bu tarz bir hükümet kurtarma paketinin merkezi hükümetin son yıllardaki finansal oynaklıkla başa çıkma ilkeleriyle uyumlu olmadığını da sözlerine ekledi. Cong, “Çin’in gelecekteki ekonomik gelişimi, emlak sektörünün kısa vadeli güçlendirilmesinden ziyade inovasyona ve reel ekonomiye dayanıyor” dedi.

Makalede aynı şekilde Lehman benzetmelerinin de batı medyasının abartmaları olduğu ifade edildi. 

Şimdilik temerrütlerden kurtulan Evergrande ise sektöre yaptığı etki ele alındığında ve geri kalan borç ödemelerinin günü geldiğinde konuşulacak. 

Evergrande sorunları kontrol edilebilir durumda!