Geri dönüşüm sektöründe yeni yatırımlar yolda!

Türkiye'deki atık yönetimi ve geri dönüşüm sektörü, hem özel sektörün hem de yerel yönetimlerin katkılarıyla 5 milyar Euro'luk bir pazar haline geldi. Bu sektörde yeni yatırımlar yolda. Hükümet 2013"20l6'yı kapsayan ve yatırımcılara büyük fırsatlar getiren Ulusal Geri Dönüşüm Eylem Planı'na son şeklini veriyor. İki ay içinde çıkması beklenen eylem planı, holdinginden KOBİ'sine yüzlerce firmaya büyük fırsatlar sunuyor. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın projeksiyonlarına göre, Avrupa Birliği uyum sürecinde, önümüzdeki yıllarda katı atık yönetimi sektörüne 7 ile 9 milyar Euro arasında yatırım yapılacak. 

Bundan 20 yıl önce, 28 Nisan 1993'te İstanbul'un Ümraniye ilçesine bağlı Hekimbaşı çöplüğünde yaşanan metan gazı patlaması, 39 kişinin ölümüne neden oldu; 12 kişinin cesetlerine ise hala ulaşılamadı. Bu facia, atık sonınunu en yakıcı haliyle ülke gündemine sokan olay olarak hafızalara kazındı. 

Türkiye'de 20 yıl önce yaşanılan karartan metan gazı, bugün geri dönüşüm sayesinde elektrik ve ısı üretiminde kullanılıyor. Hem özel sektörün hem de yerel yönetimlerin katkılarıyla 5 milyar Euro'luk bir pazar haline gelen atık yö- milyar dolarlık büyüklüğe ulaşan geri netimi ve geri dönüşümde milyar do- dönüşüm pazarından pay kapmak için larlık özel sektör yatırımları kapıda. kollan sıvadı. Bu kapsamda, Bilim, Hükümet 2013-20l6'yı kapsayan Ulusal Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı etkin bir Geri Dönüşüm Eylem Plam'na son şek- geri dönüşüm sisteminin oluşturulmalini verirken, büyük holdinglerden sı ve atıkların ekonomik bir değere döKOBl'lere yüzlerce şirket de geri dönü- nüşümünün sağlanması amacıyla 2013şüme milyar dolarları aşan yatırım için 2016 yıllarını kapsayan bir Ulusal Geri hazırlık yapıyor. Sabancı, İTC, Eren Dönüşüm Stratejisi ve Eylem Planı haHolding, İçdaş ve İnci Holding, yatırımı hazırladı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığıyla ma hazırlanan şirketlerden birkaçı. ortak yürütülecek eylem planı için bu bakanlığın onayı bekleniyor. 

YENİ EYLEM PLANI 

Ayrıntıları ilk kez Ekonomist'te yaHükümet de dünya genelinde 600 yınlanacak stratejik plan özellikle geri Girişimcinin yeni adresi: Geri dönüşüm Geridönüşüm sektörü, küçük girişimciler için de fırsatlar sunuyor, özellikle evsel atıkları değerlendirerek yeni iş alanları ortaya çıkaran girişimciler, ilginç ve çevreye duyarlı fikirlerle tüketicileri kendine bağlıyor, işte bu ilginç projelerden bazılan: KEMİĞİ DÜĞMEYE DÖNÜŞTÜRÜYOR Form Düğme'nin Kurucu Ortağı Mustafa Oktay, insanoğlunun düğme ortaya çıkmadan önce ne tür malzemeler kullandığını araştırdı ve yaptıkları işin tarihine indi. M.Ö. 2000'li yıllarda, düğme yerine hayvan kemiklerinin ve iğne yaprakların kullanıldığını söyleyen Oktay, yüzyıllar sonra bu ürünleri hammadde olarak kullanmaya başladıklarını belirtiyor. Pakistan ve Hindistan'da eti için kesilen hayvanların kemiklerini satın alarak düğme hammaddesi olarak kullanmaya başladıklarını söyleyen Oktay, kemik düğmelerin hali hazırda üretmiş oldukları doğal düğmelerin arasında en çok tercih edilen tür olduğunu belirtiyor. Form Düğme yılda yaklaşık 350-400 milyon adet düğme üretiyor. 

NAYLON VE KAUÇUKTAN KOMPOZİT ÜRETİMİ 

Kadın girişimci kimyager Özlem Gökçek, Sakarya'da kurduğu tesiste naylon ve kauçuktan kompozit malzemeler üretiyor. Plastiğin doğaya kontrolsüz bırakılması halinde ayrışmasının yüzyıllar sürebildiğine dikkat çeken Gökçek, yaptıkları işle doğanın kirlenmesini engellediklerini söylüyor. Gökçek, geri dönüşümü yapılan her plastiğin hammadde olarak sanayide kullanılabildiğini ifade ederek, "Bu şekilde doğadaki çöp yükünü azaltıyoruz. Şu anda yaptığımız iş atık olarak ayrılmış poşetleri geriye dönüştürerek kompozit malzeme üretmek. Ayrıca AR-GE çalışmaları yapıyoruz" diyor. Gökçek, tesisin 30 ile 50 ton atık işleme kapasitesine sahip olduğunu, sanayide geri dönüşüm arttıkça ithal hammaddeye ihtiyacın azalacağını belirtiyor. 

SİM KARTIN ALTININI DÖNÜŞTÜRECEK 

Metalürji Mühendisi Can Deniz Uysal, Türkiye'nin ilk çip ve akıllı kart dönüşüm tesisini kuruyor. Cep telefonlarındaki SİM kartlar başta olmak üzere çipli kartların içinde yer alan altın ve gümüşü ekonomiye kazandırmayı hedefleyen girişimci, SİM kartın yanı sıra kredi kartından mağaza kartlarına kadar içinde manyetik alan veya çip bulunan ve yılda 30 milyonu çöpe giden kartların geri dönüşümünü sağlayacak. Türkiye'nin yanı sıra yakın coğrafyadaki ülkeleri de hedeflediklerini söyleyen Uysal, fizibilite çalışmalarına göre sistemin tam zamanlı çalışması halinde ilk etapta yılda 100 kiloya yakın değerli madenin ekonomiye kazandırılacağını belirtiyor.

GÜBREDEN ELEKTRİK ÜRETİYOR 

Emekli subay Osman Türkmen, TRL Trade isimli şirketiyle organik atıklardan yeni ürünler ve enerji üretmeye yönelik sistemler geliştiriyor. TRL Trade, geliştirdiği teknolojiyle Göller Bölgesi ve Antalya çevresinde yer alan 18 balık işleme tesisinin atıklarını balık yağı ve ununa dönüştürüyor. Balık atıklarının çevreyi tehdit etmesini önleyen bu sistem mezbahalarda da • kullanılabiliyor. Şirketin bir diğer sistemi de biyogaz teknolojisiyle ilgili. Tavuk üretme çiftliklerinin en büyük sorunlarından biri olan tavuk gübresi, elektriğe dönüştürülüyor. 

6 adımda geri dönüşüm eylem planı Diğer bir destek olarak da faiz desteği uygulanıyor. Faiz desteği kapsamında Türk Lirası cinsi kredilerin 5 puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerin ise 2 puanı, müsteşarlıkça da uygun görülmesi halinde azami ilk beş yıl içinde ödenmek kaydıyla bütçe kayna klannda n karşılanabil iyor. Tehlikeli atıkların geri kazanımı ve bertarafı yatırımlarında ise makine ve teçhizatta KDV ve Gümrük Vergisi muafiyetlerinin yanı sıra yüzde 90'a varan vergi indirimleri ve yüzde 60'lara çıkan yatırıma katkı oranları (YKO Hesaplaması) belirlenmiş durumda. 

YENİ YATIRIMLAR YOLDA 

Tepe Grubu'ndaki CEO'luk görevinden ayrıldıktan sonra geri dönüşüm işine giren Ali Kantur,  Ankara  Mamak çöplüğüne yaptığı yatırımla Türkiye'de çöpten enerji üretmeye başlayan ilk isim. 18 santrali bulunan şirketin toplam gücü 46 MW. Geliştirdikleri teknoloji sayesinde çöpü yüzde 90'a kadar yok edebildiklerini söyleyen Invest Trading Consulting (ITC) Yönetim Kurulu Başkanı Ali Kantur, Antalya, Alanya ve Aksaray'da tesis kurmak için çalışmalara bu yıl içinde başlayacaklarını belirtiyor. Kantur, bu tesisler için 750 milyon dolarlık yatının yapacaklarını vurguluyor. 

Bu alandaki diğer büyük yatırım ise Ortadoğu Enerjiye ait. Şirketin Hükümetin Sanayi Bakanlığı yönetiminde, Çevre, Kalkınma, Maliye ve içişleri bakanlıklarını da kapsayarak hazırladığı "Ulusal Geri Dönüşüm Stratejisi ve Eylem Planı 201B-2016" 2014'ün ilk günlerinde Ekonomi Koordinasyon Kurulu'na sunularak kamuoyuna duyurulacak. Ayrıntılarını ilk kez Ekonomistte okuyacağınız eylem planı ile geridönüşüm sektörünün hızla büyümesinin ve Avrupa standartlarına kavuşmasının yolu açılacak. Türkiyetieki atıkların yarısının değerlendirilmesi halinde ilk etapta 7-8 milyar TL'lik bir kaynak yaratılabileceğini belirten Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün, eylem planıyla ilgili olarak "Türkiye'nin önümüzdeki 10 yıllık sürecinde teknolojik alanda da, yüksek katma değer üretme alanında da. yüksek gelir düzeyine ulaşma alanında da bütün kurumlarımızı birden harekete geçirerek bu çerçevede bir çalışma yürüttük" diye konuştu. 

2013-2016 yıllarını kapsayacak"Ulusal Geri Dönüşüm Stratejisi ve Eylem Planı"nın ayrıntıları ise şöyle: "1 Geridönüşüm teknolojilerine ilişkin I AR-GE çalışmalarının, teknoloji transferi projelerinin ve uygulamalarının yaygınlaştırılması desteklenecek. 

2K0Bİ'leringeri dönüşüm/geri kazanım ve toplamaya/ayırmaya ilişkin faaliyetleri "KOSGEB Destek Programları" kapsamında desteklenecek. 3 Geri dönüşüm/geri kazanım ve toplama-ayırmaya yönelik sektörel bazda güvenilir istatistiki bilgilerin toplanması amacıyla ilgili kurumlarda mevcut olan veri toplama sistemlerinin entegre hale getirilmesi ve etkin çalışması sağlanacak. 4 Kamu kurum ve kuruluşlarının bütçelerine atık yönetimi için bütçe imkanları dahilinde yeterli ödenek ayrılacak. 5 Etkin bir atık yönetiminin teşvik edilmesi için çevre mevzuatı belli aralıklarla gözden geçirilecek ve gerekli durumlarda güncellenecek. 6 Belediyelerin katı atıkların toplanması ve bertarafından bütçelerine sağladıkları gelir miktarının, geri dönüşümü teşvik amaçlı oluşturulan programlarda kullanılması sağlanacak.  Geri kalan projeler ise atıkların geri dönüşümü için altyapı oluşturulması, mevzuatın geliştirilmesi ve geri dönüşüm bilincinin oluşturulması konularını içeriyor. Geri dönüşümle ilgili tüm aktörlerin ortak çalışacağı eylem planı 20l4'ten itibaren hayata geçirilecek. Eylem planı, son şekli verilir verilmez kamuoyuna duyurulacak. 

GERİ DÖNÜŞÜME TEŞVİK 

Öte yandan yurtiçindeki şirketleri geri dönüşüme yönlendinnek amacıyla da bir dizi teşvik uygulamaya konulmuş durumda. Bu tarz yatınmlarda alınacak makine ve teçhizatın KDV ve Gümrük Vergisi, yatınm teşvik belgesi kapsamında muaf tutuluyor. Bu da yüzde 26'lara varan direkt bir muafiyet sağlıyor. 

EREN'DEN ÜÇ YENİ TESİS 

Yıllık 630 bin ton üretim kapasitesine sahip Modern Karton ile geri dönüşüm pazarında bulunan Eren Holding'in 2014-2015 yıllan arasında devreye girecek üç yeni geri dönüşüm projesi bulunuyor. Bunlardan biri, Modern Karton un Çorlu'da 2015 yılında devreye alacağı, üretiminde yüzde 100 atık kâğıt kullanacak yıllık 400 bin ton kapasiteli yeni tesisi. Bu tesis için 300 milyon Euro yatırım yapılacak. İkincisi ise Modern Enerji'nin 2014 yılı sonunda devreye girmesi planlanan atık kâğıttan enerji üretimi projesi. 27,6 MW/saat elektrik enerjisi üretme kapasitesine sahip olacak bu tesisin toplam yatırım bedeli ise 80 milyon Euro. Holding'in geri dönüşüm alanındaki diğer projesi ise Modern Biokütle şirketi kapsamında Çorlu'da 2014 yılı başında tamamlanacak, mevcut su arıtma tesislerine bağlı 6 MW/saat elektrik üretim kapasitesine sahip biyogaz tesisi olacak. 

TETRA PAK'IN PROJESİ 

Tetra Pak, çevre ayak izinin azaltılması, yenilenebilirlik ve geri dönüşüm olmak üzere üç önemli alana odaklanıyor. Şirket dünyada 2011 yılında çevresel mükemmellik sağlamak için iddialı bir 10 yıllık hedef belirledi. Bu hedefe ulaşmak için 2020 yılında dünyada yaklaşık 100 milyar kullanılmış içecek kartonunun ilgili kunımlar tarafından geri dönüştürülmesinin desteklenmesi amaçlanıyor. 10 yılın sonunda, kullanılan içecek kartonları için global geri dönüşüm oranını 2'ye katlayarak yüzde 40'a çıkarmayı hedefliyor. Her gün binlerce ton çelik hurdası eriterek tekrar çelik haline getiren İçdaş, yıllık 5,5 milyon ton çelik hurdası eritme kapasitesine sahip olan tesisleriyle Türkiye'nin en büyük geri dönüşüm tesisi olarak kabul ediliyor. Çelik hurdalarının işlenmesi için 10 milyon dolarlık bir geri dönüşüm yatırımı planlayan şirket, bu tesisle eritme işlemi öncesi çelik hurdaların kesimini sağlayarak atık miktarını azaltmayı hedefliyor. 

SABANCI AĞIRLIĞINI ARTIRACAK 

Kârlılığa odaklanan Sabancı Holding'in rekabetçilikte en çok önemsediği konulardan biri enerji tasarrufu. Şirketlerde enerji tasarrufunu yaygınlaştırmak için projeler geliştirdiklerini söyleyen Sabancı Holding CEO'su Zafer Kurtul, özellikle çok fazla enerji kullanan çimento tesislerinde atık maddelerin kullanılması ve enerjiye dönüştürülmesi konusunda önemli gelişmeler kaydettiklerini söylüyor. Kurtul, bazı fabrikaların atık kullanımında yüzde 20'ye yaklaştığını belirtiyor. Şirketin atık ısıyı tekrar elektriğe dönüştüren projeleri de bulunuyor. 

Sadece çimento fabrikalanndaki geri dönüşüm yatırımlarına 200 milyon doların üzerinde para harcayan Sabancı Holding, Çimsa ve Akçansa fabrikalarında toplam enerji ihtiyacının yüzde 30'unu geri dönüşümle sağlıyor. Sabancı Holding Çimento Grubu Başkanı Mehmet Göçmen, geri dönüşüme yönelik çeşitli proseslere yönelik her yıl 10-15 milyon dolarlık yatırım yaptıklarını söylüyor. 

MEVZUAT AVRUPA'DAN ZAYIF

Türkiye'de geri dönüşüm ile ilgili yasal mevzuat açısından da sorunlar bulunduğunu ifade eden Levent, Türkiye'de atık yönetimi ile ilgili 15'e yakın yönetmelik uygulanıyor ancak bu yönetmelikler Avrupa'daki örneklerine göre çok zayıf kalıyor. Türkiye'de katı atık ayırma tesislerinin yeterli olmaması, kaynakta toplamanın uygulanmaması nedeniyle Avrupa Birliği müktesebatına uyum yakalanamıyor" diye konuşuyor. 

500 BİN TOPLAYICI VAR

 Sektörün bir diğer sıkıntısı ise her gün kentlerin dört bir yanında gördüğümüz toplayıcıların durumu. Atık oluşumunu sağlayan ambalaj malzemelerini üretenler ve piyasaya sunanların ambalaj atıklarını toplamakla yükümlü olduğunu dile getiren Mükerrem Levent, şunları söylüyor: "Ancak bu yükümlülükler bugüne kadar geniş toplayıcı ağına sahip olamadıklarından piyasada toplanmakta olan malzemeleri üstlenmemektedir. Bu da toplayıcılarla üreten firmalar arasında büyük sorun yaratmaktadır. 

Sebep ise Türkiye'deki 500 bin sokak toplayıcısını kendi bünyelerine almamalan, çok düşük fiyatlarla çalıştırmak istemeleri. Bu nedenlerle toplayıcılar ile belediyeler arasında entegrasyon sağlanamıyor." 

GEMİ SÖKÜMÜNDEKİ FIRSAT 

Geri dönüşüm sektörünün en önemli ayaklarından birini demir çelik oluşturuyor. Hele Türkiye gibi hurda ithalatında dünya birincisi olan bir ülkede, demir çelikteki geri dönüşüm ülke ekonomisi için hayati önem kazanıyor. 

Türkiye özellikle gemi sökümünde önemli fırsatlar barındırıyor. Türkiye'deki tek lisanslı gemi döküm tesisinin bulunduğu Aliağa'da 21 firma gemi sökümü alanında faaliyet gösteriyor. 2009'da 298 bin tonluk gemi sökümü gerçekleştiren sektör, 2012'de bu rakamı 927 bin tona çıkardı. 2013 sonu itibariyle bu rakamın 1 milyon tona ulaşması bekleniyor. 

Geri dönüşüm pazarındaki potansiyel pek çok büyük şirketin de bu işe yatırım yapmasına neden oluyor. Bunlardan biri İnci Holding. Holdingin endüstriyel atıkların yönetimi ve yenilikçi geri kazanım teknolojileri geliştirmek amacıyla geçen yıl kurduğu Aten Atık Geri Dönüşümcüler Birliği Federasyonu Başkanı Mükerrem Levent, Türkiye'de bertaraf ile geri dönüşüm birbirlerinden ayrılmadığı için projelere çok geç başlandığına dikkat çekiyor. Şu anda Türkiye'de tüm atıkların geri dönüşümünün yüzde 7 seviyesinde olduğunu dile getiren Levent, ambalaj malzemelerinin geri dönüşüm oranının ise yüzde 20'lerde olduğunu kaydediyor. 

Türkiye'de ambalaj malzemelerinin geri dönüşümünü sağlayan 20 fabrika bulunduğunu, kağıt geri dönüşümde ise tesis sayısının 27 olduğunu dile getiren Levent, "Demir çelik hurdalanyla ilgili haddehaneler dışında elektrikli ark ocaklan ile demir çelik sektörüne üretim yapan 50'ye yakın firma vardır. Şu anda Türkiye'de çöpten elektrik üreten dört firma var.

Türkiye, dünyada gemi sökiimü yapan 15 ülke içinde Çin'in ardından ikinci sırada yer alıyor. Geri Dönüşümcüler Birliği Federasyonu Başkanı Levent, Türkiye'nin Akdeniz ve Karadeniz'de oluşturulacak yeni gemi söküm alanları ile Atlas Okyanusu merkezli gemiler için cazibe merkezi haline geleceğini ifade ederek, "Kısa sürede 1 milyon tonluk söküm miktarını 7 milyon tona çıkarmak mümkün" diyor. 

KENTSEL DÖNÜŞÜM 

Son dönemde geri dönüşümle ilgili en büyük potansiyel ise ekonomik değerinin 400 milyar dolar civarında olması beklenen kentsel dönüşümde yatıyor. Kazınan asfalt, sökülen kaldırım taşları artık geri dönüşüm tesislerinde değerlendirilerek kullanıma sunulabiliyor. Bu sistem aynı zamanda asfalt yol yapımının en önemli malzemesi olan bitlimde maliyeti yüzde 2030 düşürüyor. Ayrıca atıkların doğaya verdiği zarar sıfıra iniyor. 

Boşluğu görerek bu alana yatırım yapan şirketlerden biri kon Geri Dönüşüm. Şirket saatte 250-300 tonluk atığı dönüştürebiliyor. Yollardan kazman asfaltın ve kaldırımlardan sökülen taşların doğaya terk edildiği zaman çevreye zarar verdiğini söyleyen leon Geri Dönüşüm Yönetim Kumlu Başkanı Erdal Alkış, "Geri dönüşüm sayesinde asfaltı çevreye zarar vermekten kurtarıyoruz ve Türkiye'nin en büyük gider kalemi olan petrol türevi bitümü geri kazanarak cari açığın artmasını engelliyoruz" diyor. 

BİN TON TELEFON ATIĞI 

Türkiye'de atık yönetiminin 20 yıllık bir emekleme sürecinin ardından nihayet hızla sektörleşmeye başladığını vurgulayan Tüm Atık ve Çevre Yönetimi Derneği (TAYÇED) Yönetim Kurulu Başkanı Muhammet Saraç'ın verdiği bilgilere göre, Türkiye'de yılda 1,2 milyon ton endüstriyel atık oluşuyor. Yılda 100 bin ton tıbbi atık ve 530 bin ton e-atık ortaya çıkıyor. Yalnızca cep telefonu atığının yılda yaklaşık bin ton olduğu tahmin ediliyor. Tüm bu veriler, sektördeki büyüme potansiyeline işaret ediyor. Sanayicilerin çevre maliyetlerini içselleştirmesi ile sektörün derinleşeceğini belirten Saraç, bugüne kadar Türkiye'de bu sektörü cazip bulmayan yabancı yatırımcıların da böylelikle önünün açılacağını kaydediyor. 

Yılda 25 milyon ton evsel atığın ortaya çıktığı Türkiye'de 10 yıl içinde düzenli depolamadan hizmet alan insan sayısı 19 milyondan 55 milyona yükseldi. Bu başarıda en büyük pay kuşkusuz belediyelerin. Özellikle son yıllarda yalnız çöp toplama ve depolama değil, geri dönüşüm projeleri ile de önemli kaynak yaratan belediyeler, hali hazırda özel sektör için en güçlü iş ortağı durumunda. Ancak belediyelerin gelir getirdiği için evsel atıklarla endüstriyel atıkları birlikte depoluyor olması, ayrıştırma yapan şirketler açısından ciddi bir sorun. Bu konunun 2013-2016 döneminde hayata geçirilecek yeni yasal çerçeve ile çözülmesi planlanıyor. 

9 MİLYAR EURO YATIRIM 

Sektörün henüz oluşum aşamasında olmasından dolayı istatistiksel veriler konusunda sıkıntı yaşandığını dile getiren Muhammet Saraç, şöyle konuşuyor: "Dünya verileri ile korelasyona gittiğimizde katı atık yönetiminde Türkiye'de 4 ila 5 milyar Euro'luk bir mali büyüklükten bahsedebiliriz. Bunun büyük bir ağırlığını yerel yönetimlerin yapmış olduğu yatırım ve işletme giderleri oluşturmaktadır. 

Diğer yandan Avrupa birliği uyum sürecinde ise katı atık yönetimi sektöründe Çevre ve Şehircilik Bakanlığının projeksiyonlarına göre önümüzdeki yıllarda 7 ile 9 milyar Euro yatırım yapılması öngörülüyor." Türk Plastik Sanayicileri Araştırma, Geliştirme ve Eğitim Vakfı (PAGEV) Başkanı Mehmet Uysal da sektörde 'vahşi toplama' olarak nitelenen kayıt dışı rakamların büyüklüğüne dikkat çekiyor. Uysal, "istatistiklere göre Türkiye'de 2,8 milyon ton civarında bir ambalaj atığı kapasitesi mevcut ve bu atıkların ancak 800 bin ton kadarı belgelendirilebiliyor. Kayıt dışı ortadan kaldırıldığında sektörün büyüklüğü çok daha net olarak ortaya çıkacak" diyor. 

EKONOMİST