Kanal İstanbul projesi Montrö Sözleşmesi ile bağlantılı mı?

Kanal İstanbul Projesi, amirallerin bildirisi sebebiyle gündemden düşmüyor. Yeni Şafak'tan Kıymet Sezer'in haberine göre; projeye yöneltilen itirazların ilki, Montrö Sözleşmesi’ni ortadan kaldıracağı ile ilgili. Ancak Kanal İstanbul’un iç hukuka, Montrö’nün uluslararası hukuka tabi olması en basit ayrım. Eleştirilerden biri de ‘güvenlik’ kaygısı oldu. Oysa alternatif güzergahların savaş durumunda Türkiye’nin elini güçlendireceğine dikkat çekiliyor. 

BOĞAZLAR TRAFİĞE AÇIK OLACAK

Kanal İstanbul projesine ilişkin yapılan itirazların ilki, günümüzde en çok tartışılan Montrö Sözleşmesi’ni ortadan kaldıracağı iddiası. Oysa Kanal İstanbul, Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile çelişkili değil. Bu farkı ortaya koyan en basit ayrım ise Kanal İstanbul iç hukuk düzenlemelerine tabi iken Montrö’nün uluslararası hukuk düzenlemelerine tabi tutulması. Uzmanlara göre, suni bir kanal olarak coğrafya bazlı uluslararası hukuk değerlendirmelerine konu edilemeyecek statüdeki Kanal İstanbul’dan geçişler Türk iç hukukuna tabi tutulacak ve geçişler Montrö’de tanımlanan seyrüsefer serbestisine aykırı bir duruma neden olmayacak. Gemiler için tercihe bağlı bir su yolu olarak hizmet sunacak olan Kanal İstanbul hayata geçtiğinde Boğazlar gemi trafiğine açık olacak. Savaş gemilerinin geçişlerinin yalnızca Boğazlar üzerinden gerçekleşmesi halinde Montrö’ye aykırı bir durum oluşturmayacak. 

VAZGEÇiLİR BİR SÖZLEŞME DEĞİL

Türkiye’nin şu ana kadar tartışmaya açmadığı Montrö, sözleşmeye taraf diğer ülkeler için de kolay kolay vazgeçilebilir bir sözleşme değil. Bugün Türkiye’de ve dünyada, sözleşmenin imza tarihi olan 1936’nın hukuk kurallarının geçerli olmadığı dikkate alındığında, Montrö’nün taraflardan biri tarafından feshedilmesi durumunda denizlerde günümüz deniz hukukunun tanıdığı hak ve yetkiler geçerli olacak. 

KIYIDAŞ ÜLKE AYRINTISI

Uluslararası denizcilik hukuku açısından değerlendirildiğinde ise bir diğer ayrıntı da “kıyıdaş ülke”ye sağlayacağı hakların korunması. Montrö’nün ortadan kalkması durumunda Karadeniz’e kıyıdaş olmayan ülkelerin Boğazlardan geçişi sınırlandırılırken, Rusya ise kıyıdaş olması sebebiyle bu sınırlandırmadan etkilenmeyecek. Bu detay da, Kanal İstanbul projesi için yapılan “Amerikan gemileri Karadeniz’e dolar” iddialarının geçersizliğini ortaya çıkarıyor.