Plansız ve düzensiz şehirleşme kangrene yol açıyor!

Dünya Gazetesi köşe yazarı Beşir Acar, plansız ve düzensiz şehirleşmenin ülkemiz ekonomisine etki ve sonuçlarını anlattı. İşte o haber...

Avrupa’nın ve İngiltere’nin özetini teşkil edecek, Londra’daki şehirleşme yapısından örnekler vererek, önceki makalemize ilave açıklamalar yapmak istiyorum. İngiltere’nin Nüfüsü 67 milyon ve ülke nufusunun yüzde sekseni köy evleri tarzında inşa edilmiş şehirlerde yaşamaktadır.1.570 Kilometre karelik alanı kaplayan ve 8.6 milyon insanın yaşadığı Londra’da, kilometre kare başına beş bin den fazla insan yaşamaktadır. Böyle yoğun bir yerleşime rağmen, şehir merkezinin bulunduğu bazı bölgeler dışında, dikey yapılaşma yoktur. Şehirlerdeki düzenli, planlı inşa edilmiş yerleşim alanları, topluma köy hayatı yaşatacak ve katma değer üretecek yapıdadır. Londranın yakın bölgelerinde dahi büyük küçük çiftçiler, iklim koşullarına göre tarım ürünleri yetiştirebilecek ve yüz binlerce büyük veya küçük baş hayvan üretimi yapabilmektedirler. Şehirlerin kurulma aşamasında henüz otomobil taşımacılığı olmadığı halde, bu gün yolların yüzde sekseni, en az dört aracın park ve geçişini sağlıyacak genişlikte inşa edilmiştir. Planlı ve düzenli bir yapılaşma olduğu için, yüz yıl önce dahi inşa edilmiş yapılar hala sağlam bir şekilde ayakta durmakta ve belki bir yüz yıl daha ayakta kalmaya devam edecektir. 150 yıl önce inşa edilmiş dörtyüz kilometre uzunluğundaki Londra Metrosu, hatları ve raylı sistemle birbirine bağlanmış ulaşım sistemiyle, ülke genelinde, Dünyanın en düzenli ülkeleri arasında sayılabilecek bir şehirleşme yapısı meydana getirilmiştir.

Plansız yapılaşma kangrene yol açıyor

Avrupa ülkelerinin özeti olarak örnek aldığımız, Londra hakkındaki bu bilgilerden sonra, Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde 19 nun yaşadığı ve Tüm Türkiye’deki yapılaşmanın özeti olabilecek, İstanbul ile bir karşılaştırma yapmak istiyoruz. Toplam 5.462 kilometre kare alana sahip İstanbul’da, her kilometre karede 2.850 kişi yaşamaktadır. İstanbul’daki yerleşimin, kilometre kare ve kilometre kare başına yaşayan insan sayısı Londra’nın yarısı kadardır. İstanbul’un genelinde onlarca kat apartmanlı yerleşim yerlerinde, adeta rüzgara yol vermeyen çok sıkışık bir yapılanma sonucu, Londra gibi ne tarım üretimi, nede hayvancılık yapılabilecek bir alan bırakılmamıştır. İstanbul’da şehirleşmenin temeli, büyük bir gecekondulaşma hareketi ve anlayışıyla başlamış, yol ve çevre düzeni dikkate alınmayarak plansız, çarpık ve Avrupa ülkeleriyle kıyaslandığında düzensiz denebilecek yerleşim oluşturulmuştur. Ülke kaynakları, yaklaşık son yirmi yıldan beri de bu plansız yapılaşmanın ıslahı ve dönüştürme çalışmalarına harcanmaktadır. Fakat bununla birlikte, adeta şehirleşmeyi teşvik eder bir şekilde, devasa dikey yapılaşma, İstanbul ile birlikte ülke genelinde artarak devam etmektedir. Ülke nufusunun önemli bir kısmını köy yaşamından çıkarıp, refah sağlamak düşüncesiyle, şehirlere taşıyarak tüketici bir toplum meydana getirilmiştir. Ülkemiz üç Türkiye büyüklüğünde nufusu rahatlıkla besleyebilecek bir tarım potansiyeline sahiptir. Fakat bu potansiyel yıllardan beri kırsal alanlar adeta boşaltılarak köylerdeki küçük çapta da olsa kendi gıda ve et ihtiyacının bir kısmını karşılayabilen ve katma değer üretmeye katkısı olan insanlar, şehirlerde tamamen tüketiciye dönüşmüştür. Ülke nüfusu için gıda ve hayvan üretimi yeterince yapılamadığından, hem üretim maliyetleri artmış, hemde ithal eder bir duruma gelinmiştir.

"KIRSAL DÖNÜŞÜM’’ GÜNDEME GELMELİ

Her devrin, her zamanın kendine göre sunduğu çare ve fırsatları vardır. Yaklaşık altmış yıl önce başlatılmış yanlışlığın, bugünkü teknolojiyle kısa zamanda iyileştirilebilme imkanı vardır. Özellikle, İstanbul,  Ankara  ve  İzmir  gibi metropollerden başlanmak üzere, Ülkede altmış yıldan beri sürdürülegelmiş çürük yapılaşmanın tamamını düzeltmek, dikey yapılaşma ve nüfüs yoğunluğunuda beraberinde getiren, kentsel dönüşüm adıyla islah etmeye çalışmak yerine, en azından bu dönüşüme harcanacak kaynakların bir kısmını,  TOKİ  önderliğinde şehirlerdeki nüfüs yoğunluğunu tersine çevirecek, Kırsal Kesimlerde yerleşim yerlerinin oluşturulmasını sağlayacak, kırsal dönüşüme harcanmalıdır. Bugün şehirlerde yaşayan ihtiyaç sahiplerine yapılan sosyal yardım hizmetleri, kırsal alanlarda yaşamalarını teşvik amacıyla dağıtılarak işe başlansa göç tersine dönecektir.

Yaklaşık otuz yıl önce oluşturulmuş ve buğün şehir merkezleri olmuş, yerleşim yerlerinin çoğunda iki aracın ancak geçebileceği yollar yapılmıştır. Bunun sonucunda toplu ulaşım sistemlerine yıllar sürecek, maliyeti yüksek alt ve üst yapı yatırımlarının yapılması gerekmekte ve ülke kaynakları bu defa yapılan yanlışları düzeltmek için harcanmaktadır. Elli yıl önce yapılmış E 5 ten geçen araç sayısı bugün onbinlerce kat artmıştır. Buna rağmen E5 elli yıl önceki aynı ölçülerde yerinde durmakta ve etrafında onbinlerce devasa dikey yerleşim yerleri oluşturulmuştur.

Şehir içi trafik çözümsüzlük

İnsanları kırsal alanlardan şehirlere göç ettirmenin, ekonomik bir maliyeti olması yanında, şehirde yaşayan tüm nüfüsü memnun edebilecek egitim, sağlık ve yeterli iyi gıda sağlama hizmetleride gereği gibi verilemeyecektir. Kilometre kare başına yaklaşık üç bin kişinin toplu halde, adeta birbirinin üzerine yığılmış bir yapılaşma içinde yaşaması bir biriyle diyaloğu olmayan çekirdek aile şeklinde yaşayan bir toplum meydana getirmiştir. Şehirlerdeki bu yerleşimi tersine çevirmedikçe, elli yıl önceki araç sayısına göre planlanmış yollar ne kadar islah edilmeye çalışılırsa çalışılsın, şehir içi trafiği istenilen hedeflerde düzeltilemiyecektir. Hergün sabahın alaca karanlığında öğrenciyi okula servis taşımacılğıyla götüren sistem, apartman katları şeklinde inşa edilmiş okullarda verimli, rekabetçi, mutlu bir gelecek tesis edebilecek bir eğitim verilemez. Kayda değer bir servis taşımacılığının olmadığı İngiltere’de, ilk okuldan üniversitesine kadar öğrenciler otobüslerle okula gidip gelmektedirler.

Sosyo-kültürel karmaşa

Ülkemizdeki hızlı dikey şehirleşme yapısı, toplumun yaşam ve davranışlarını olumsuz etkilemektedir. Hergün medyada adeta cinnet geçirmiş bir toplummuş gibi olumsuz olaylar gösterilmekte, insanlar birbirlerine tahammül göstermeyip, adeta birbirini boğazlamak için fırsat ve bahaneler aramaktadır. Tüm bu olaylar, şehirleşmenin olumsuz yapısı ile birlikte, köy kültüründen şehire göç etmiş insanların uyum süresi olan kırk yıl geçmesine rağmen, şehire tam uyum sağlayamama, şehrin sosyo kültürel yaşamına ayak uyduramamaktan da kaynaklanmaktadır. Mevcut eğitim sistemiyle, şehir kültürüne entegre olacak bu sosyal yapı ve kültüre ayak uyduracak bir toplum oluşması ümidi de bulunmamaktadır. Çünkü şehir kültüründe yetişmiş, eğitim görmüş diye düşünülen, ikinci hatta üçüncü kuşaklarda da maalesef aynı davranışlar görülmektedir. Siyasi olarak, insanlara hizmet götüreceğiz düşüncesiyle şehirleşmeyi teşvik eden uygulamalar yapmak günlük siyaseti kurtaracak, fakat zamanla şehirleri yaşanmaz bir hale getirecektir.

İnşaatın temeli yanlış atılmışsa, yanından yöresinden nekadar destek verilirse verilsin, sağlam bir yapı ortaya çıkmaz.