Türkiye'de kentlerin ve binaların akıllanması gerekiyor! 14-02-2012

Dünya kentleşiyor... Türkiye, kentleşti bile... Türkiye İstatistik Kurumu geçenlerde açıkladı: 2011 itibariyle 74.7 milyonluk Türkiye nüfusunun 57.3 milyonu kent ve kasaba merkezlerinde... Yani nüfusumuzun yüzde 76.8'i il ve ilçelerde yaşıyor...

Tüketici trendlerini çok yakından izleyen Coca Cola'nın İcra Kurulu Başkanı Muhtar Kent vizyonunu anlattığı toplantıda ne diyordu "Her 100 günde bir yaklaşık New York nüfusuna eşit sayıda insan şehirlere geliyor... Refah ve tüketim artacak..." Dünyanın en kalabalık şehirlerinden biri olan New York çevre banliyöleriyle birlikte 20 milyonu aşan nüfusa sahip... Bir başka ifadeyle dünyada, her yıl 90 milyona yakın kişi şehirlere akın ediyor... Geçen yıl dünya nüfusu 7 milyarı geçti... Aynı yıl kentte yaşayan nüfus da kırsal nüfusu ilk kez geride bıraktı...

***

Türkiye Cumhuriyeti'nde ilk nüfus sayımı 1927 yılında yapıldı... O sayıma göre 13.6 milyon olan nüfusun sadece 3.3 milyonu il ve ilçe merkezlerinde yaşıyordu... Yani yüzde 24... Bu oran uzun süre korundu...

1945'teki sayıma göre nüfusumuz 18.8 milyon kişiydi... Bunun 4.6 milyonu kentlerde yaşıyordu... Sonra ünlü sosyoloğumuz Mübeccel Kıray'ın anlattığı iki şey oldu:

Bir, tarlalara makine girdi... İki, kente sanayi geldi... Bu değişim ekonomide ve toplumda taşları yerinden oynattı... Kıray'ın sözleriyle 'uyum mekanizması' devreye girdi... Tarımdaki modernleşme, az topraklı ve topraksız köylüleri ekmeğini kentte aramaya yönlendirdi...

***

Pek çok Yeşilçam filmine konu olan 'köyden kente göç' Türkiye'yi değiştirdi... 1945'ten bu yana, milyonlarca insan doğdukları yerden doydukları yere göçü ekonomik, sosyal ve tabii siyaset hayatımıza damgasını vurdu...

Vurmaya da devam ediyor... Kentlerde yaşayanların sayısı 70'lerin başında henüz yüzde 30'u buluyordu... Sadece 30 yıl önce, 1980'de bile yüzde 44'tü... Türkiye'de kent nüfusunun, kırsal nüfusu geçmesi 1990'ı buldu... 2000 yılında bu oran kentin lehine yüzde 57'ye çıktı... Artış hızı yavaşlamakla birlikte, kentleşme oranımızın, Cumhuriyet'in 100'üncü yılı 2023'e kadar yüzde 80 düzeyini bulması şaşırtıcı olmayacak...

***

Kısacası köyleri boşalttık... Kentlere doluştuk... Özellikle de gençler... Bugün, kırsal nüfusun yaklaşık üçte biri 50 yaş üstünde... Bazı yörelerde, gençlerin tamamı kentlere göç etti... Karadeniz'de, İç Anadolu'da adeta, "hayalet köyler" oluştu... Daha iyi yaşam ve iş bulma umudu, çocuklara eğitim sağlama arzusu, sağlık hizmetlerinden yararlanma ihtiyacı, Türkiye'de 50 yıldan biraz fazla bir sürede 50 milyon kişiyi göç ettirdi...

***

İç göç bir olgu... Yalnız bize ait bir olgu da değil... İngiltere de yaşadı... İtalya veya İspanya da... Portekiz'de kent nüfusunun toplam nüfusa oranı 1960'ta yüzde 23'tü... Bugün yüzde 80'e yaklaşıyor... Yüzde 10'un altında olan kırsal nüfus oranıyla dünyanın en kentleşmiş ülkelerinden biri sayılan Japonya'da kırsal nüfusun oranı II. Dünya Savaşı sonrasında yüzde 45'ti... İç göç, bu ülkelerde de görüldüğü gibi ekonomiyi canlandırdı... Kentlere doluşan işgücü arzı, sanayi ve hizmetler kesiminin hızlı gelişmesine yol açtı...

Tüketimi artırdı...

***

Aslına bakarsanız bizde de öyle... Göç edenler için tüketim, kente uyum mekanizmalarının en önemli unsurlarından biriydi... Tüketim arttı, ekonomi canlandı... Ancak hızlı iç göç, hızlı nüfus artışıyla birleşince, çeşitli olumsuzluklar da ortaya çıkardı... Kentli, iç göçü, şehrinin istilası olarak gördü... Sadece İstanbullu, İzmirli değil... "Yerli" Kayserililer, Antepliler de öyle... Bütünleşme zorluklarının yanı sıra, iç göç ekonomiyi hızlandırdı ama, ne ekonominin çarkları göç edenleri destekleyecek kadar hızlı dönebildi... Ne de devletinkiler...

Bugün farklı bir noktada mıyız Tartışılır... İç göç bir hayli yavaşladı... Ancak kabul edelim ki, olumsuz etkilerini hala aşabilmiş değiliz... Trafikle başlayıp, altyapıya uzanan çarpık kentleşmenın yarattığı sıkıntıları her gün yaşıyoruz... Hızlı kentleşmeyle birlikte konut talebi yükseliyor, ama arsa nerede Geçtik kaçak işleri, planlı programlı işlerle çevreye verdiğimiz tahribatın haddi hesabı yok... Tarihimize bile sahip çıkamıyoruz... İstanbul'un göbeği Sultanahmet'te, Bizans sarayının üstünde yükselen otelin görüntülerinin üzerinden daha bir hafta geçmedi...

***

Demiyorum ki, aslında bütün bu sorunlara çözüm üretmek çok kolay, ama kimse bir şey yapmıyor... Olmadığı ortada... Mesele Kadir Topbaş, Melih Gökçek, Aziz Kocaoğlu meselesi değil... Topbaş'ın başkanı olduğu Dünya Belediyeler Birliği'nin (UCGL) pek çok üyesi de benzer sorunlarla uğraşıyor... Ne kadar becerikli olup olmadıkları işin ancak bir kısmı... Esası toplum ve ihtiyaçları belirliyor...

Biraz önce değindiğimiz ünlü sosyoloğumuz Mübeccel Kıray, iç göçün insanların davranışlarındaki etkilerine yıllarca önce dikkat çekmişti:

"Kente gelmiş olmasına rağmen hala köylü gibi düşündüğü için değer yargıları ne fiilen mensup olduğu grubun düzenine ne de üyesi olmaya çabaladığı yere uyuyor. Bunun sonucu bir düzensizlikler, kaidesizlikler ve inanılmaz başka tür bir rekabetçilik, kurt kanunu ortaya çıkıyor..."

***

Tabii ki, hem toplum hem de yerel yönetim anlayışı değişiyor... Ama gereken hızda değil... Rant kavgalarının, kaynakları havaya savurmanın artık geride kalması bir yana, bizim hızla "akıllanma"mız lazım... Kastettiğim sadece aklımızı başımıza alıp ona göre davranmamız değil... Kente bilişimi sokmak... Yani, "akıllı" hale gelmek... Şehir altyapıları, ulaşımdan suya, kamu düzeninden enerjiye pek çok hizmet sunuyor... Çağdaş kentler, artan nüfusun ihtiyaçlarına akıllıca cevap verebilecek ve bunları sezebilecek yeni bilgi ve teknolojiler üzerine dayanmalı... Öte yandan,var olan şehir altyapılarının tamamen ve hızla değiştirilmesini talep etmek pek gerçekçi değil... Özellikle maliyet açısından... Milyarlarca liralık yeni yatırımlar gerektiriyor... Süre açısından da öyle... Örneğin İstanbul'da, her şey istendiği gibi gitse bile, kentsel dönüşümün 30 yıldan önce bitmeyeceği hesaplanıyor... Ancak, teknolojideki son gelişmeleri kullanarak, mevcut altyapılara 'zeka' eklemek mümkün...

***

Şekip Karakaya... Şirketi Sampaş ile 80'li yıllardan bu yana yerel yönetim çözümlerine odaklanmış bilişim alanında... 1988'de Türkiye'de ilk yazılımı da onlar geliştirmişti... Bugün de geliştirdiği Akıllı Kent Otomasyon Sistemi (AKOS) kentin sosyal, ekonomik ve kültürel tabanlı tüm ihtiyaçlarını karşılamaya çalışan yerel yönetimlere destek vermeyi amaçlıyor... Karakaya'ya göre, "Ekonomik, kültürel ve sosyal gerekçelerle kalkınma, şehir dinamikleri harekete geçirilerek başlatılmalı... Bilgi teknolojilerinin bu amaçlar için kullanılması çok önemli..."

***

"İş'le Buluşmalar"ın Afyonkarahisar'daki toplantısında Kayseri Sanayi Odası Başkanı Mustafa Boydak güzel özetledi:

"Ulusal ekonomilerin yerini küresel pazar ve değer zinciri içinde şehir ekonomileri alıyor..." Şehirleri kalkınan ülkeler, zenginleşecek ve kalkınacak... Gelişen ülkeler için kentleşme yükselen değer... Dünyadaki bu eğilimi, bizdeki hemşehrilik kültürünün olumlu yanlarıyla, tatlı-sert bir rekabet havası içerisinde, kente sahip çıkma anlayışımızla birleştirmemiz dinamizm getirir..." Sözün özü, eğer sorunlarına çözüm üretebilirsek, kentleşme Türkiye'nin de önüne fırsatlar açıyor... Ekonomi daha da canlanacak... İç pazar genişlik ve derinlik kazanacak... Onun için diyorum ya... "Akıllanma"mız çok önemli... Akıllı Şehirler Paneli yarın... 15 Şubat Çarşamba günü IBM Çözümler Zirvesi çerçevesinde Akıllı Şehirler Paneli yapılıyor... İstanbul Swissotel'de... Panelin moderatörlüğünü Bloomberg HT televizyonu program yapımcısı Levent Oğuz ve ben yapacağız... Panele, Küçükçekmece Belediye Başkanı Aziz Yeniay, Bakırköy Belediye Başkanı Ateş Ünal Erzen ve Sampaş AŞ İcra Kurulu Başkanı Şekip Karakaya ile IBM Türk Kurumsal Satış Müdürü Bülent Demirkurt katılacak... Bloomberg HT'nin canlı olarak yayınlayacağı panelde, hızla şehirlere doğru kayan nüfusun şehirlerin temel sistemlerini hangi kırılma noktalarına getirdiğini ve çözümleri tartışacağız...

İllere göre kentleşme oranı ve  yıllık nüfus artış hızı, (31 Aralık-2011)

İl ve ilçe    Köy        Nüfus
nüfusu     nüfusu     artış hızı
(%) (%) (%)

TÜRKİYE
%75+

1 İstanbul 99 1 2,74
2 Ankara 97,4 2,6 2,47
3 Kocaeli 93,6 6,4 2,63
4 İzmir 91,4 8,6 0,41
5 Eskişehir 89,6 10,4 2,16
6 Bursa 89 11 1,77
7 Gaziantep 88,7 11,3 3,06
8 Adana 88,4 11,6 1,12
9 Kayseri 86,9 13,1 1,66
10 Kırıkkale 85 15 -0,6
11 Mersin 78,1 21,9 1,21
12 Karabük 77,2 22,8 -3,52
13 Bilecik 75,1 24,9 -10,04
14 Konya 75 25 1,22
%51-74 15 Sakarya 74,8 25,2 1,78
16 Batman 74,1 25,9 2,76
17 Elazığ 73,5 26,5 1,06
18 Osmaniye 72,9 27,1 1,27
19 Diyarbakır 72,1 27,9 2,71
20 Kırşehir 71,6 28,4 -0,39
21 Antalya 71 29 3,24
22 Kilis 70,7 29,3 1,06
23 Denizli 69,5 30,5 1,12
24 Karaman 69,4 30,6 0,59
25 Yalova 69,2 30,8 1,36
26 Tekirdağ 69 31 3,9
27 Edirne 68,2 31,8 2,25
28 Sivas 67,8 32,2 -2,39
29 Çorum 67,6 32,4 -0,15
30 Isparta 67,4 32,6 -8,63
31 Uşak 67,3 32,7 0,51
32 Kırklareli 67,3 32,7 2,2
33 Manisa 66,5 33,5 -2,9
34 Samsun 66,1 33,9 -0,07
35 Tunceli 66 34 10,35
36 Malatya 65,8 34,2 2,31
37 Amasya 65,3 34,7 -3,56
38 Erzurum 64,7 35,3 1,52
39 Kütahya 64,2 35,8 -4,54
40 Çankırı 63,9 36,1 -1,04
41 Bolu 63,5 36,5 1,93
42 Şırnak 63,4 36,6 6,28
43 Rize 62,7 37,3 1,05
44 K.Maraş 62,3 37,7 0,9
45 Aksaray 61,5 38,5 0,35
46 Siirt 61,2 38,8 3,2
47 Burdur 60,8 39,2 -3,28
48 Balıkesir 60,7 39,3 0,17
49 Aydın 60 40 0,94
50 Adıyaman 60 40 0,51
51 Giresun 59,2 40,8 0,06
52 Tokat 59 41 -1,55
53 Mardin 58,4 41,6 2,58
54 Erzincan 58,2 41,8 -4,39
55 Düzce 58,1 41,9 1,16
56 Yozgat 57,9 42,1 -2,21
57 Ordu 57,3 42,7 -0,67
58 Hakkari 56,5 43,5 7,98
59 Bingöl 56,1 43,9 2,74
60 Trabzon 55,7 44,3 -0,84
61 Nevşehir 55,6 44,4 0,32
62 Şanlıurfa 55,5 44,5 3,13
63 Artvin 55,2 44,8 0,99
64 Çanakkale 55,1 44,9 -0,81
65 Kastamonu 55 45 -0,41
66 Sinop 54,1 45,9 0,11
67 Bitlis 53,1 46,9 2,36
68 Afyon 53 47 0,15
69 Iğdır 52,7 47,3 2,38
70 Bayburt 52,6 47,4 3,06
71 Ağrı 52,4 47,6 2,45
72 Van 51,5 48,5 -1,25
%49- 73 Niğde 49,9 50,1 -0,11
74 Hatay 49,7 50,3 -0,43
75 Gümüşhane 48,4 51,6 2,1
76 Zonguldak 46,7 53,3 -1,18
77 Muğla 43,2 56,8 2,52
78 Kars 42,2 57,8 1,31
79 Muş 36,7 63,3 1,9
80 Bartın 35,2 64,8 -0,25
81 Ardahan 34,8 65,2 1,88