Diyarbakır Bağlar'da kentsel dönüşüm: Proje için taraflar ne diyor?

60 yıllık tarihi olan ve daha çok göçle şekillenen bu ilçenin nüfusu, resmi rakamlara göre 396 bini aştı. 2,5 milyon metrekarelik alanı olan ve şehir planı açısından eski ve yeni olarak adlandırılmaya başlanan Bağlar'daki kentsel dönüşüm kararı, 260 bin nüfusa sahip Eski Bağlar bölümünü dahil ediyor. Pilot bölge olarak belirlenen Kaynartepe Mahallesi'ndeki 53 dönümlük alanda, 1354 hak sahibi bulunuyor ve bu projeden 7 bin kişi etkilenecek. BBC'den Hatice Kamer'in haberine göre; Belediye ile yapılan görüşmelerde, eski Bağlar'daki yapıların yüzde sekseninin ruhsatsız olduğu ifade edildi. Kaynartepe'de yapılan denetimlerde 492 hasarlı yapı belirlenmişti. 250 metruk yapı ise madde bağımlılara mesken olduğu ve kriminal olayların artmaya başlamasıyla mahalle sakinlerinin şikayeti üzerine belediye ekipleri tarafından yıkımı gerçekleştirildi. 

Projeyi eleştiren bazı mahalle sakinleri, Sur'daki kentsel dönüşümü örnek göstererek, bazı hak sahiplerinin 4 yıldır çözüm bulamaması sebebiyle, Bağlar'da benzer sorunlar yaşamak istemediklerine dikkat çekiyor. 

'Burada kredi kartı ne gezer'

Bağlar, Diyarbakır'ın; Kaynartepe ise Bağlar'ın en yoksul kesiminin yaşadığı bölge olarak biliniyor. Eskimiş, bakımsız binaların yükseldiği, gün ışığının giremediği dar sokaklarda çocuklar oyun oynuyor. Mahallenin kentsel dönüşüme alındığı bilgisi kulaktan kulağa yayılmış durumda. Fakat projenin detayları veya gelecekte onları nelerin beklediğini kimse bilmiyor.

Hacı babası hastalandığı için, ailesinin 55 yıllık bakkalına geçici olarak bakmaya gelen Hilmi Akay, 30 bin TL borç biriken veresiye defterini göstererek "Burda kredi kartı ne gezer, kartı olan burdan gidiyor zaten" dedi.

Hilmi Akay'a göre mahallenin fiziki durumu ve sosyal yapısı, mevcut sorunların sebebi. Akay, Kaynartepe'deki kentsel dönüşüm projesini desteklese de "Bakkala borcunu ödeyemeyen insanlar yeni evlerin maliyetini nasıl karşılayacak?" diye sordu.

Geçim derdinin yanına eklenen barınma kaygısı

Mahalledeki yapılar eski ve 250-300 TL kiralık konut bulunabiliyor. Özellikle Kaynartepe gibi mahallelerde yaşayan binlerce ailenin düzenli bir geliri mevcut değil. 

Bina ve site aidatları, şu an yaşadıkları evlerin kirasının iki katı olan semtlerde yaşama düşüncesi, açlık sınırında olan ve birçoğu Aile ve Sosyal Politika Bakanlığı'nın sağladığı sosyal destekle geçinen insanlar için uzak bir ihtimal gibi duruyor.

Geçim derdinin yanına, barınma sorunu oluşturabileceği endişesiyle projeye şu aşamada mesafeli duranların sayısı yeterince fazla. Ayrıca "rant ve yolsuzluk" iddiaları da mahalle sakinlerinin dillendirdiği bir diğer korku.

Sur'da Alipaşa mahallesinde 300 metrekarelik iki katlı evlerine 50 bin TL değer biçildiğini ve bankaya yatan paraya el sürmediklerini söyleyen bir başka mahalleli de "Eğer burda yapılacak yeni evler için Sur'daki gibi 600-700 bin liraya isterlerse çok zor, iki defa mağdur olacağız demek. Başka semtlerde en ucuz kira 700 lira ve bu rakam burada iki aylık kira demek. Benim gibi işsiz insanlar nereden getirsin bu paraları?" diyor. 

Kentsel dönüşümün hemen hayata geçirilmesini isteyenlerin sayısı da oldukça yüksek. Bize eşlik eden bir mahalle sakini "Elinizdeki kamerayı görmeseler, gelip size uyuşturucu satmak isteyenler de çıkardı" sözünü abartılı bulsak da, mikrofonu uzattığımız birçok sakin, uyuşturucu çetelerinin dar ara sokakları mesken tuttuğunu vurgulayarak, polisin bile bu sokaklara girmek istemediğini belirtiyorlar.

"Bağlar'ın birçok yerinde çetelerin adamları var, uyuşturucu, fuhuş, bahis, ne dersen var..." diyen bir başka sakin ise kentsel dönüşüm kararının bu sorunları temizlemek adına yapıldığına dikkat çekti. Röportaj yaptığımız sırada yanımıza yaklaşan yaşlı bir adam ise canına tak etmiş olacak ki, "Bırakın yıksınlar, insanlar balicilerden, hırsızlardan, uyuşturucu satanlardan ancak bu şekilde kurtulur" diyor.

Sokaklarda satılık ve kiralık ev, dükkan ilanları da oldukça fazla. Sur olayları döneminde Kaynartepe mahallesinde de hendekler kazılmış, 15 Mart 2016 tarihinde sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş ve bir hafta süren yasaktan sonra binlerce insan mahalleyi terk edip başka yerlere gitmişti. Metruk evlerin büyük bölümünün o günlerden kalma olduğu söyleniyor.

Bazı metruk evlerin yıkıldığı bir sokakta, kentsel dönüşüm kararından bihaber oturan iki kadından genç olanı "Tek başıma yetimlerimi büyüttüm ve yıllardır burdayım, eğer yenisini vereceklerse evimi yıkabilirler, yoksa izin vermem" diyor. Yaşlı komşusu ise, evinin kira olduğunu belirterek "Yıkılırsa ben de mecburen Mazıdağ'daki köyüme dönerim" dedi.    

Kiraların daha ucuz olması sebebiyle Diyarbakır'ı tercih eden yaklaşık 15 bin Suriyeli göçmenin iki bini, Kaynertepe'de yaşıyor. İki katlı, kiremitten yapılmış metruk bir evin köşesinde Suriyeli bir mahalle sakini, muhabirleri belediye görevlisi sanarak boş evi gösterip "Burayı da yıkacak mısınız?" diyor. Bilmediğimizi söyleyince, madde bağımlıların metruk evi kullandığını, çocukları için endişelendiklerini dile getiriyor. 

Biraz ileride kapının önüne oturan ve beş yıldır bu mahallede yaşadıklarını öğrendiğimiz Suriyeli 70 yaşındaki Fatim, kızlarıyla sohbet ediyor. Fatim ise, kentsel dönüşümle ilgili sorulara kısa cevaplar veriyor.

Savaş başlayınca Halep'ten kaçıp Türkiye'ye sığınmışlar, 5 yıldır Kaynartepe'de, 250 lira kira verdikleri evde iki aile birlikte yaşıyorlar. O da pek çok mahalle sakini gibi durumdan habersiz ve evleri yıkılırsa çaresiz başka mahallelere taşınmak zorunda kalacaklarını belirtiyor.

Muhtara göre ise kentsel dönüşümün iyi ve kötü yanları bulunuyor:

"Güzel evler, güzel bir mahallenin ortaya çıkacak olması açısından iyi ama eğer insanlar mağdur olursa kötü olur."

Mahalle sakinlerinin bu konuda kendisine güvendiğini anlatan muhtar Altun, mağduriyetlerin engellenmesi için tüm sakinlere güvence verilmesi gerektiğine dikkat çekiyor.

'Tüm Bağlar için Master Plan gerekli'

Gelecek Partisi Diyarbakır İl Örgütü ise bu projenin gerçek manada bölgenin ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte olmadığını belirtiyor. Geçtiğimiz hafta metruk yapıların yıkıldığı sokaklarda bir basın açıklamasında bulunan Gelecek Partisi Diyarbakır İl Başkanı Aydın Altaç, Sur'daki kentsel dönüşümde "bir arpa boyu yol alınmadığını" iddia ederek, devletin sadece Kaynartepe ile ilgili değil, Bağlar'ın tamamını kapsayan bir master plan çalışması yapması gerektiğine dikkat çekti. 

Altaç, "Bu konuda gerek konut, gerek işyeri, kira ve sosyal yardım gibi hukuki ve maddi altyapısı için bütçesi hazırlanmalı, ondan sonra da karar açıklanır ya da uygulanmaya konulur" diye konuştu.

'Tek bir vatandaş bile mağdur edilmeyecek'

BBC Türkçe'ye konuşan AKP'li Bağlar Belediye Başkanı Hüseyin Beyoğlu ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na bağlı ekiplerin Diyarbakır'a gelerek mahallede saha çalışması yapmaya başladıklarını belirtti. 

Tek tek hak sahipleriyle görüşülüp rızaları alınarak yerinde dönüşümü esas alan kentsel dönüşümün hayata geçirileceğine vurgu yapan Beyoğlu, projenin halkın tercihine göre yapılacağını dile getirdi. 

Beyoğlu, "Eski Bağlar'a girdiğimizde daracık sokaklara itfaiye, ambulans giremiyor, binalardan tuğla parçaları düşüyor, genelde orda 2-3 katlı yapılar var ve alt katların yüzde 20'iye yakın bölümü metruk ve şimdiye kadar 250 metruk yapı yıkıldı" diye konuştu. 

Devletin her şeyi düşündüğünü ve tek bir vatandaşın dahi mağdur olmayacağına dikkat çeken Beyoğlu, halkın isteğine ve bütçesine uygun şekilde planlamanın yapılacağını dile getirdi ve şunları kaydetti:

"Tabiri caizse kafa kafaya gelecek şekilde devletimiz, şu anda kullanılmayacak yapıları en iyi fiyatla alacak ve bu yerler müteahhitlere peşkeş çekilmeyecek.

TOKİ'nin yapacağı bu evler maliyetiyle, sıfır karla inşa edilip insanlarımıza verilecek. Yani orada yaşayan insanlarımızın yüzde 90'ı üzerine bir lira para koymadan güzel ve modern bir eve sahip olacak. Ama orada yaşamak istemeyip parasını almak isteyenler de bunu yapabilir. Ya da bir seçenek, TOKİ'nin elinde bulunan binin üzerinde hazır dairelere taşınabilir. Ama bizim için en önemlisi yerinde dönüşüm, yani kendi mahallesinde kalmak isteyen vatandaşın daha modern, huzurlu ve temiz bir yerde yaşamasını sağlamak."

TMMOB'dan Diyarbakır Bağlar kentsel dönüşüm projesi açıklaması!